Zaburzenia osobowości – jak je rozpoznać?

Osobowość odpowiada za nasze cechy indywidualne oraz za sposoby zachowania. W tej samej życiowej sytuacji u każdej osoby możemy rozróżnić odmienne reakcje na bodźce. Nie oznacza to jednak, że każdy z nas choruje na zaburzenia psychiczne. Aby otrzymać taką diagnozę, trzeba spełniać ogólne kryteria zaburzeń osobowości oraz wykazywać cechy charakterystyczne dla danego zaburzenia.

Zaburzenia osobowości mogą dotyczyć od 10% do 20% całej populacji bez podziału na płeć – niektóre rodzaje zaburzeń częściej dotykają kobiety, a inne częściej występują wśród mężczyzn. W takim razie, w jaki sposób rozpoznać, że nasi bliscy chorują na zaburzenia osobowości?

Zanim wyjaśnimy, na czym polegają zaburzenia osobowości, przedstawimy pokrótce ogólną charakterystykę zaburzeń psychicznych.

Czym są zaburzenia psychiczne?

Zaburzenia psychiczne oparte są na zaburzonych zachowaniach, które wyraźnie odbiegają od normy i jednocześnie są w stanie zagrozić dobru społeczności.

Zaburzenia to wzorce sposobów myślenia, postrzegania siebie, postrzegania świata oraz utrzymywania relacji z innymi ludźmi. Mogą być przyczyną cierpienia (bólu fizycznego, bólu psychicznego) lub utrudnień w codziennym funkcjonowaniu.

Osoba cierpiąca na zaburzenia psychiczne objawia trudności w przystosowaniu się do społeczeństwa. Jest całkowicie lub częściowo niezdolna do realizacji życiowych zadań. Jej zachowania są nieprzewidywalne, niekontrolowane oraz nietypowe.

Na czym polegają zaburzenia osobowości?

Zaburzenia osobowości to grupa zaburzeń psychicznych. Opierają się one na problemach zachodzących na płaszczyźnie osoba chora a świat. Są trwałym zahamowaniem rozwoju osobowości.

Człowiek ulega ekspresji emocjonalnej oraz zachowaniom, które nie są akceptowane przez społeczeństwo. Nie jest w stanie rozwijać ani utrzymywać bliskich relacji międzyludzkich, nie rozumie perspektyw lub emocji innych ludzi.

Zaburzenia osobowości są długotrwałe i w wielu przypadkach prowadzą do depresji, zaburzeń lękowych oraz do dyskomfortu psychicznego. Pojawiają się w okresie późnego dzieciństwa lub w okresie młodzieńczym, przy czym towarzyszą choremu również w wieku dojrzałym.

Szczegółowe przyczyny rozwoju zaburzeń osobowości nie są znane. Na podstawie badań naukowych specjaliści wyjaśniają, że mogą za nie odpowiadać m.in. czynniki biologiczne, czynniki genetyczne oraz czynniki psychologiczne.

Do kryteriów diagnozy zaburzeń osobowości należą:

- nieprawidłowe postawy i zachowania osoby, które przejawiają się w sferach psychicznych oraz w związkach międzyludzkich,

- trudności w kontrolowaniu swoich zachowań i emocji,

- długotrwałość – zaburzenia mogą nie objawiać się regularnie, lecz całkowicie nie mijają,

- prowadzą do cierpienia, dyskomfortu psychicznego,

- często występują z pogorszeniem funkcjonowania osoby chorej w rolach zawodowych oraz społecznych.

Jakie są rodzaje zaburzeń osobowości?

Według kryteriów diagnostycznych DSM-IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) wyróżnić można trzy wiązki zachowań, które grupują zaburzenia osobowości.

• Wiązka A – zachowania dziwaczne, ekscentryczne,
• Wiązka B – zachowania dramatyczne, emocjonalne, kapryśne,
• Wiązka C – zachowania lękowe, strach, niepokój.

Do wiązki A należą:

• Paranoiczne zaburzenie osobowości,
• Schizoidalne zaburzenie osobowości,
• Schizotypowe zaburzenie osobowości.

Do wiązki B kwalifikują się:

• Antyspołeczne zaburzenie osobowości,
• Zaburzenie osobowości z pogranicza (borderline),
• Histrioniczne zaburzenie osobowości,
• Narcystyczne zaburzenie osobowości.

Do wiązki C zaliczyć można:

• Unikające (lękowe) zaburzenie osobowości,
• Zależne zaburzenie osobowości,
• Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości.

Jak leczyć zaburzenia osobowości?

Zaburzenia osobowości najczęściej diagnozowane są przez psychiatrę na podstawie obserwacji i wywiadu z pacjentem. Dodatkowo może zostać wykonany test osobowości, np. Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości.

Leczenie pacjenta z zaburzeniami osobowości jest zazwyczaj trudne, ponieważ w większości przypadków chory postrzega swoją osobowość jako część samego siebie – może uważać, że jego zachowania są normalne, lecz to społeczeństwo go nie rozumie.

Osoby z zaburzeniami osobowości zazwyczaj zgłaszają się na terapię po naciskach bliskich, w sytuacji kryzysowej lub jeśli występują u nich objawy depresji, lub zaburzeń lękowych.

Na podstawie indywidualnej diagnozy psychiatra decyduje o rodzaju terapii. Chory może uczestniczyć zarówno w terapii indywidualnej, jak i grupowej.

Najczęściej wybierana jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Polega ona na odnalezieniu przez terapeutę bodźca, który u chorego powoduje błędną interpretację rzeczywistości. Nurt poznawczo-behawioralny skupia się na emocjach, myślach i działaniach pacjenta oraz zmierza do zmiany jego zachowania.