Zamki Joannitów na zachodzie Polski

Zakony rycerskie zawsze rozbudzały naszą wyobraźnię z wielu powodów. Kilka z nich działało na terenie współczesnej Polski, a najbardziej znany to zakon krzyżacki, który został utworzony w podobnym celu jak Joannici i Templariusze, ale jego celem była opieka nad chorymi pochodzenia niemieckiego. Krzyżacy utworzyli własne państwo na ziemiach podbitych plemion pruskich i u nas właśnie z tego są najbardziej znani. Tymczasem zakon miał wiele komturii w środkowej Europie, zwłaszcza na terenach niemieckojęzycznych. Templariusze są zakonem, które działalność w Polsce była faktem, ale zachowało się niewiele budowli z tego okresu. Pamiętajmy, że zakon Templariuszy zostali rozwiązany na początku XIV wieku, a wiele z jego posiadłości zostało przekazanych Joannitom.

Zakon Joannitów był obecny na ziemiach Polskich już w XII wieku sprowadzany i uposażany przez książąt. Najwięcej komandorii powstało na Śląsku w ramach Przeoratu Czech. Jednak dopiero przejęcie majątku Templariusz pozwoliło na wzrost znaczenia zakonu. Nie wszędzie Joannici przejęli cały majątek Templariuszy. W Brandenburgii była to zaledwie trzecia część, przejęta na podstawie układu z Kremmen. W wyniku tego układu powstał późniejszy tzw. Baliwat Brandenburski w strukturach Przeoratu Niemiec. Baliwat był jednostką organizacyjną skupiającą kilka lub kilkanaście komandorii, Baliwat Brandenburski zakładał komandorie w Nowej Marchii i na Ziemi Lubuskiej, czyli w części na ziemiach współcześnie polskich. W skład Baliwatu należały między innymi domy zakonne i komandorie na terenach dzisiejszej Polski: Boryszyn, Słońsk (siedziba baliwatu), Łagów, Chwarszczany (po Templariuszach), Rurka (po Templariuszach),Świdwin, Stargard, Świebodzin, Czaplinek, Suchań, Swobnica, Sulęcin (po Templariuszach). Rozwój tego Baliwatu następował pod opieką margrabiów brandenburskich. Kiedy w 1538 roku elektor brandenburski przeszedł na luteranizm, uczynili to również Joannici z Baliwatu Brandenburskiego, którzy mogli od tego czasu zawierać małżeństwa. Z punktu widzenia papieża Joannici z Baliwatu Brandenburskiego byli heretykami i powinni być wykluczeni z zakonu, który pozostał katolicki. Tak się nie stało, pewien związek Baliwatu Brandenburskiego z Przeoratem Niemiec został zachowany. Baliwat łożył pewne sumy na utrzymanie centrali zakonu Joannitów aż do rozwiązania w 1810 roku. Więcej o historii zakonu Joannitów na stronie https://discover.pl/zakon-maltanski-joannici/.

Jeśli mówimy o zamkach Joannitów na terenie Polski, to były to zamki zbudowane przede wszystkim przez zakonników działających w ramach późniejszego Baliwatu Brandenburskiego. W 1426 roku Joannici zakupili majątek rycerski w słońsku razem z dworem obronnym, który przystosowali na własne cele. Ponieważ miała to być siedziba Baliwatu, w latach 1545-1564 zbudowano na tym miejscu praktycznie nowy zamek. Po zniszczeniach w wojnie trzydziestoletnie zamek odbudowano, ale jako rezydencję w stylu barokowym. Miała ona charakter obronny ze względu na mury i fosę, ale zlikwidowano pod koniec XVIII wieku. Po likwidacji zakonu (1811) zamek w Słońsku przeszedł w ręce państwa pruskiego, a po reaktywacji protestanckiej gałęzi Joannitów w nowej formie prawnej, stał się na powrót siedzibą mistrza. Zamek rozgrabiony po II wojnie światowej został spalony w 1975 roku w tajemniczym pożarze. Dzisiaj są to ruiny, które gmina stara się zabezpieczyć.

Najlepiej zachowanym zamkiem Joannitów jest zamek w Łagowie budowany po zakupie dóbr łagowskich w 1350 roku. W Łagowie istniał już zameczek i osada, ale Joannici zbudowali własny zamek tuz przy szlaku handlowym, w pasie ziemi otoczonym jeziorami, na niewielkim wzgórzu. Zamek był rozbudowywany systematycznie przez kilka wieków, odbudowany po zniszczeniach z wojny trzydziestoletniej, przetrwał do dnia dzisiejszego i funkcjonuje jako hotel. Oprócz zamku zostały dwie bramy miejskie na szklaku handlowym, budowane w XV i XVI wieku.

Dużym zamkiem był zamek Joannitów w Swobnicy, zbudowany po 1377 roku jako siedziba komandorii. Jest to zamek zbudowany nad jeziorem, które zasiliło 20-metrową fosę, w konsekwencji był to zamek nawodny. Podzamcze o dwukrotnie większej powierzchni znajdowało się już na stałym lądzie. Po wojnie trzydziestoletniej zamek przejęła królowa szwedzka, a w 1680 roku kupiła go zona elektora brandenburskiego. Przebudowała zamek na rezydencję barokową i w tym kształcie zamek przetrwał do dzisiaj, chociaż opuszczony w początkach XX wieku i zdewastowany po II wojnie światowej. Dopiero klika lat temu rozpoczęto prace zabezpieczające.

Śladów po Joannitach jest więcej, chociażby pozostałości zamku w Świebodzinie albo ruiny zamku Drahim na Pomorzu zachodnim. Zwiedzając wymienione trzy zamki nie zapominajmy również o innych atrakcjach turystycznych w zasięgu ręki, w tym także o budowlach Templariuszy. Tych jest niewiele, mała podpowiedź to nazwy miejscowości: Chwarszczany, Rurka.