261kg kawałek meteorytu Morasko - wywiad z prof. Andrzejem Muszyńskim

O szczegółach dotyczących tego znaleziska rozmawiam  z szefem  zespołu badawczego, profesorem Andrzejem  Muszyńskim.

- Pierwotnie informowano, że znalezisko waży około 300 kg, ostatecznie okazało się jednak, iż jest to 261kg. Skąd ta różnica?

- Początkowy pomiar - 300 kg - był niedokładny, a meteoryt był ważony wraz z paletą na wadze, jaką znamy ze złomowisk. Po zaprezentowaniu na konferencji prasowej, został on poddany oczyszczeniu z osadów, które nie stanowiły jego części, a dopiero potem dokładnie wykonano pomiar.

- Z czego składa się odnaleziony kawałek kosmosu?

- Jest to meteoryt żelazny, oktaedryt gruboziarnisty, typ chemiczny I AB i składa się z głównie z żelaza (93 proc.) oraz z niklu (poniżej 7 proc.).  - mnie taka informacja i reszcie laików nic nie powie.

- W jaki sposób udało się wydobyć tak duży meteoryt?

- By rozpocząć prace, należało najpierw uzyskać pozwolenie, jednak bez problemu je uzyskaliśmy. Po dotarciu do głębokości 2,5 metra, gdzie leżało znalezisko, zespół próbował wyciągnąć je za pomocą lin. To się jednak nie udało. Trzeba było zbudować rusztowanie i użyć specjalistycznego sprzętu.   Meteoryt został znaleziony przez profesjonalnych poszukiwaczy - Łukasza Smułę i Magdalenę Skirzewską, pomagali także profesor z Francji, Pierre Rochette oraz trzy doktorantki.

- Odnalezienie tak wielkiego fragmentu meteorytu  jest na pewno znaczącym wydarzeniem, ale co oznacza to dla naukowców. Może dać im nowe możliwości?

- Tak, to otwarcie drogi do nowych projektów. Będą także prowadzone dalsze poszukiwania meteorytów w przyszłości.

- Jak dotychczas,  oficjalnie zebrano 1,5 tony materii, czy są szacunkowe dane,  ile jeszcze pozostało do odkrycia?

- Na pewno jeszcze pozostało coś do odkrycia, jednak ile - nie wiadomo.

-  Gdzie jeszcze można znaleźć inne kawałki wspomnianego meteorytu?

Elipsa rozrzutu jest dosyć duża. Odłamki znajdowano zarówno w Przełazach koło Świebodzina, jak i w Jankowie Dolnym niedaleko Gniezna. 

- Chyba każdy, kto choć trochę interesuje się tą tematyką, chciałby taki meteoryt odnaleźć. Czy prawdą jest, że ze względu na prawo bez uzgodnienia nie można prowadzić własnych poszukiwań?

- Aby rozpocząć poszukiwania na terenie Rezerwatu Morasko, trzeba uzyskać odpowiednią zgodę z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu. Bez niej wszelkie działania na tym terenie są nielegalne.

- Czy słyszał Pan o osobach, które bez pomocy specjalistycznego sprzętu znalazły choćby mały kawałek podobnego „obcego"?

- Tak, zdarzało się to szczególnie po II wojnie światowej. Fragmenty meteorytu znajdowały wówczas  nawet dzieci z pobliskich szkół czy też miejscowi gospodarze. Jednak jest to teren powojskowy, możemy tam znaleźć na przykład  dużo pocisków, zatem średnio na kilkaset prób zaledwie jedna okazuje się trafiona i odnajdujemy meteoryt.

- W jaki sposób można sprawdzić czy dany „kamień" jest meteorytem? Czy można to zrobić także w warunkach domowych?

- Można, jednak, aby upewnić się czy dany kawałek skały jest meteorytem, trzeba przeprowadzić badania. W zależności od rodzaju, obiekt bada się na zawartość niklu, czyli trawi się kwasem azotowym rozcieńczonym alkoholem. Natomiast wykrywacz metalu, choć rzeczywiście wykrywa żelazo, jest zdecydowanie zbyt słaby, by mógł przyczynić się do odkrycia nowych okruchów meteorytu na dużych głębokościach.

- Jak dużą wartość mają meteoryty? Jakie są najrzadsze i tym samym najcenniejsze? W jaki sposób określić, z jakim typem mamy do czynienia?

Bardzo dużą (kilkusetkilogramowe okazy są warte miliony złotych - przyp. autora) Wyróżniamy trzy rodzaje: żelazne, żelazno-kamienne, kamienne. Najczęściej spotykane są meteoryty kamienne, a wśród nich rzadkie są meteoryty węgliste - to one są najcenniejsze. Dużą wartość mają również meteoryty marsjańskie i księżycowe.

- Jak tworzą się meteoryty? Czy są to „kawałki" komet, planetoid, czy też planet?

- Najczęściej pochodzą z planetoid krążących głównie między Marsem a Jowiszem, jednak, choć rzadko to spotykamy, również księżycowe czy marsjańskie, powstałe w wyniku uderzenia dużego meteorytu w powierzchnię Księżyca lub Marsa.

- Czy meteoryty mogą nam coś powiedzieć o miejscu w Kosmosie, z którego pochodzą? A może nawet o budowie innych ciał niebieskich czy Wszechświata?

- Oczywiście, najwięcej mówią nam o miejscu, z którego pochodzą. Jednakże w budowie meteorytów nie znaleziono nowych pierwiastków. Może to świadczyć o tym, że ciała niebieskie w Układzie Słonecznym pochodzą z tej samej materii.

- Na Ziemię co roku spada wiele kosmicznych kamieni, kilkadziesiąt tysięcy ton rocznie przez tysiące lat mogło sprawić, że Ziemia powiększyła znacząco swoją masę od czasu powstania. Czy może to być prawdą?

- Może nie przez tysiące - to zbyt krótki okres, jednak przez miliony jak najbardziej tak.

-  Uderzenie meteorytu stanowi poważne zagrożenie dla istnienia ludzkości, czy są instytucje, które monitorują poziom zagrożenia i czy zajmuje się też tym ktoś w Polsce?

- Ziemia jest codziennie bombardowana meteorytami, tak więc zagrożenie stanowią tylko te duże, większe niż kilkaset metrów.

W Polsce generalnie nikt się tym nie zajmuje, tylko automatyczny system śledzący. Jest przecież NASA i to ona prowadzi program mający na celu wykrywanie i śledzenie obiektów potencjalnie zagrażających Ziemi  (Near-Earth Object Program - przyp. red.)

-----------------------------------------
Prof. zw. dr hab. Andrzej Muszyński szef zespołu badawczego, kierownik Zakładu Mineralogii i Petrologii w Instytucie Geologii UAM, od 1997 roku prowadzi badania na terenie Rezerwatu Morasko, przyczynił się m.in. do potwierdzenia, że kratery na tym  terenie powstały na skutek uderzenia  meteorytu.

ROZMAWIAŁ: ŁUKASZ GÓRALSKI