Ochrona przed hałasem i wibracjami

Wraz z rozwojem techniki i przemysłu na całym świecie wiążą się nie tylko najnowocześniejsze wynalazki i wzrost produkcji ale także liczne skutki uboczne wzmożonej działalności przemysłowej. Człowiek zafascynowany swoimi coraz większymi możliwościami początkowo nie zwracał uwagi na te niezamierzone skutki swojej działalności i nie zdawał sobie sprawy, że w coraz większym stopniu będą one zagrażały nie tylko środowisku pracy i życia człowieka ale także wytworom jego pracy czyli różnorakim konstrukcjom i maszynom. Dlatego też w ciągu ostatnich lat ochrona środowiska pracy i życia człowieka znalazła się pod lupą wielu organizacji .

Dopiero niedawno bowiem naukowcy zdali sobie sprawę, że hałas jest jednym z największych wrogów człowieka. Paradoksalnie tego wroga w większości przypadków człowiek sam sobie stwarza. System przeciwdziałania niszczeniu środowiska przez hałas obejmuje kilka kierunków. Pierwszy z nich stanowi działalność w zakresie przyrodniczo - medycznym. Obejmuje ona przede wszystkim:
- przeprowadzanie badań w środowisku przyrodniczym i lokalizowanie niekorzystnych zmian w nim zachodzących
- analiza poziomu hałasu w miejscu pracy człowieka oraz w środowisku jego życia
- rejestracja zniszczeń zachodzących pod wpływem hałasu również w obrębie ludzkiego zdrowia i opracowywanie metod regeneracji tych zniszczeń.

Drugi kierunek opiera się na działalności w zakresie gospodarki przestrzennej. Jego zadaniem jest odpowiednie planowanie rozwoju miast, osiedli oraz przemysłu. Przy optymalnym planowaniu bierze się pod uwagę rozmieszczenie źródeł zagrożenia hałasem oraz konieczność lokalizacji stref ochronnych.

Wreszcie trzeci z kierunków to działalność w zakresie badań ekonomicznych i prawnej ochrony środowiska. Działalność ta obejmuje ocenę wartości zasobów przyrody na danym terenie oraz ocenę kosztów ochrony tego środowiska i ustalenie przepisów prawnych dotyczących tej ochrony.

Poza tym w ochronie środowiska i przeciwdziałaniu niekorzystnym skutkom wpływu hałasu ważna jest działalność w zakresie techniki. Rozwój techniki może bowiem przyczynić się do tego, że środowisko otaczające człowieka będzie w dużo lepszym stanie. Jak ważny to jest problem uświadomiono sobie już w latach dwudziestych ubiegłego wieku kiedy to powstała w Polsce nowa gałąź nauki zwana sozologią. Nauka ta , krótko mówiąc zajmuje się przyczynami i skutkami przemian zachodzących w środowisku. Ostatnio przedmiotem jej rozważań jest w dużej mierze właśnie hałas.

Zagrożenie hałasem występuje we wszystkich środowiskach. Nie jest to więc problem tylko zakładów pracy, jak można by się spodziewać. Oczywiście głuchota w wielu krajach stoi na czele chorób zawodowych ale zwiększony poziom hałasu występuje chociażby na ruchliwej ulicy w godzinach szczytu . Takich sytuacji nie sposób uniknąć, a nie każdy zdaje sobie sprawę, że maja one niekorzystny wpływ na samopoczucie i zdrowie człowieka. W wielu krajach europejskich świadomość zagrożenia hałasem zaistniała dużo wcześniej niż w Polsce. Dlatego też bardzo popularne stały się tam wszelkie atesty akustyczne dotyczące urządzeń a także materiały dźwiękochłonne i wibroizolacyjne.

W Polsce tak naprawdę problemem hałasu zainteresowano się w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku. W roku 1984 został przedstawiony przez Komitet Akustyki PAN specjalny raport dotyczący zagrożenia hałasem i wibracjami w Polsce. Okazało się, że to zagrożenie jest ogromne i co najgorsze powszechne. Występuje więc we wszystkich regionach naszego kraju i dotyczy w zasadzie wszystkich gałęzi przemysłu. Ale co najgorsze zagrożenie to dotyczy także miejsca zamieszkania człowieka oraz miejsc jego wypoczynku czyli np. miejscowości wypoczynkowych. Tak więc hałas i wibracje stanowią zagrożenia o zasięgu społecznym występujące we wszystkich działach środowiska człowieka. Do najbardziej powszechnych źródeł hałasu należą trasy komunikacyjne. Dotyczy to zarówno komunikacji samochodowej jak i tramwajowej, kolejowej czy lotniczej. Duże źródło hałasu stanowią także obiekty przemysłowe. Mowa tutaj zarówno o dużych fabrykach jak i o małych przedsiębiorstwach produkcyjnych.

Jednak zdecydowanie najbardziej uciążliwy dla przeciętnego mieszkańca naszego kraju jest hałas pochodzenia komunikacyjnego. Dane pomiarowe pokazują , że poziom hałasu komunikacyjnego zwiększa się na terenie dużych miast o ponad 1 dB na rok. Ze szczegółowych planów akustycznych sporządzonych na rok 1983 wynika , że średni poziom hałasu dla dużych miast wynosi 67 dB, a dla miast małych około 61 dB. Od tamtego czasu jednak wiele się zmieniło i obecnie ten poziom jest dużo większy. W największym stopniu do tworzenia wysokiego poziomu hałasu przyczyniają się pojazdy ciężkie. Prawie połowa z nich emituje hałas przekraczający 85 dB. Normy obowiązujące dla hałasu emitowanego przez pojazdy mechaniczne mówią, że poziom hałasu zewnętrznego mierzonego na postoju w odległości 3 metrów od pojazdu nie może przekraczać 89-94 dB dla samochodów ciężarowych i 84-86 dB dla samochodów osobowych i motocykli.

Oczywiście jest to poziom dużo większy niż ten , który byłby konieczny w celu osiągnięcia zmniejszenia uciążliwości hałasu. Jednak środki transportu to nie tylko hałas zewnętrzny. Przebywający wewnątrz pojazdów narażeni są na hałas wewnętrzny , którego skutki są bardzo szkodliwe dla zdrowia. Szacuje się , ze każdego dnia na skutki hałasu wewnętrznego narażone jest około 17 milionów ludzi w naszym kraju. W pojazdach ciężarowych poziom hałasu wewnętrznego to około 90 dB. W samochodach osobowych poziom hałasu dochodzi do 80 dB. Hałas , na jaki narażeni są pasażerowie autobusów to około 85 dB. Na duży poziom hałasu narażeni są mieszkańcy osiedli w pobliżu tras kolejowych i lotnisk.

Szacuje się, że poziom hałasu komunikacyjnego będzie jeszcze wzrastał. Wiąże się to z większym natężeniem ruchu oraz zwiększa się liczba pojazdów ciężkich na naszych drogach. Nie wiąże się to natomiast z postępem w dziedzinie zmniejszania poziomu hałasu emitowanego przez pojazdy mechaniczne.

Oprócz hałasu w budynkach położonych przy trasach komunikacyjnych występuje także narażenie na wibracje. Jest to zagrożenie nie tylko dla ludzi ale także dla samych konstrukcji. Może powodować bowiem uszkodzenia budynków przyczyniając się do zwiększenia częstotliwości remontów i koniecznych napraw. Szczególnie narażone na wibracje są budowle zabytkowe.

Dla budynków i ludzi w nich zamieszkałych zagrożenie hałasem i wibracjami stanowią także różnorakie urządzenia oraz instalacje w tych budynkach. Mogą to być instalacje centralnego ogrzewania , wodne, wentylacyjne czy dźwigowe. Dodatkowo narażenie zwiększa materiał , z których wykonane są budowle, który są mało odporne na przenoszenie drgań i hałasów.

Dane wskazują, że poziomy hałasu w miejscach pracy w przemyśle ciężkim wahają się między 90 - 134 dB. W przemyśle lekkim nie jest wiele lepiej, hałas dochodzi do 114 dB. Najbardziej hałaśliwe maszyny to : młotki i nitowniki. Poziom hałasu jaki emitują dochodzi do 134 dB. Kolejne z urządzeń np. piły tarczowe do cięcia metali są źródłem hałasu o poziomie około 115 dB, wiertarki górnicze -do 120 dB, prasy i gilotyny - do 115 dB, wentylatory - do 114 dB, krosna lniarskie - do 112 dB.

Jeśli chodzi o stan zagrożenia hałasem i wibracjami w naszym kraju to szacuje się, że w miejscu pracy około 3.5 miliona ludzi jest narażonych na poziom hałasu przewyższający 80 dB, a z tego 600 tysięcy pracuje w hałasie większym od 90 dB, a 116 tysięcy większym od 100 dB.

Jeśli chodzi o wibracje to dane wskazują, że około 90 tysięcy pracowników narażonych jest na wibracje miejscowe, natomiast na wibracje ogólne zagrażają 822 tysiącom pracowników. Zarówno hałas jak i wibracje są przyczyną chorób zawodowych. Oczywiście czas rozwoju choroby i poziom jej zaawansowania zależy od poziomu tych wielkości oraz czasu narażenia pracownika. Warto dodać, że głuchota zawodowa jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą zawodową wśród ludzi zatrudnionych w przemyśle. Liczba ludzi z upośledzeniem słuchu jak i cierpiących na chorobę wibracyjną stale rośnie. Wśród województw, w których stwierdzono najwięcej przypadków głuchoty zawodowej wymienia się: śląskie , wielkopolskie i mazowieckie.

Jeśli chodzi o gałęzie przemysłu , w których wystąpiło najwięcej przypadków tej choroby to należy wymienić w kolejności: przemysł środków transportu, przemysł węglowy, przemysł włókienniczy, przemysł maszynowy, hutnictwo żelaza , hutnictwo metali i budownictwo.

Natomiast najwięcej przypadków choroby wibracyjnej stwierdzono w: przemyśle leśnym, przemyśle środków transportu, przemyśle węglowym, przemyśle maszynowym oraz w budownictwie.

W ochronie środowiska przed hałasem i drganiami występuje pojęcie klimatu akustycznego. Jest to nic innego jak zespół wszystkich zjawisk akustycznych jakie maja miejsce w danym środowisku. Można rozpatrywać naturalny klimat akustyczny oraz sztuczny klimat akustyczny. Klimat naturalny związany jest z naturalnymi odgłosami przyrody czyli np. ze śpiewem ptaków , szumem morza czy szelestem liści. Natomiast sztuczny klimat akustyczny jest wytworem działalności człowieka. W krajach o wysokim poziomie przemysłu prowadzi się specjalne rachunki uwzględniając nakłady pieniężne na obniżenie poziomu hałasu w środowisku oraz straty ekonomiczne wynikające ze szkodliwego działania hałasu. Koszty te uwzględniają także wydatki na leczenie np. upośledzeń słuchu u ludzi narażonych na hałas. Czasem zdarza się tak ,że koszty ponoszone na zabezpieczenia akustyczne jakiejś maszyny przekraczają koszty tej maszyny.

Jednak w ostatecznym rozrachunku widać , że zwiększanie kosztów na inwestycje w ochronę przed hałasem jest opłacalne.

Ważny problem stanowi także sprawa produkcji maszyn cichobieżnych. Są one wykonywane z bardzo dużą precyzją co nie tylko eliminuje niepotrzebny hałas ale także zwiększa ich trwałość.

O tym jak bardzo problem ochrony środowiska przed hałasem i drganiami jest ważny świadczy ilość prac naukowo - badawczych na świecie dotyczących tego tematu. Można na bieżąco śledzić międzynarodowe konferencje i sympozja na których omawia się zjawiska związane z hałasem i wibracjami.

Wśród konferencji organizowanych w naszym kraju należy wymienić przede wszystkim coroczne seminaria poświęcone problemom akustyki organizowane przez Komitet Akustyki PAN oraz odbywające się co trzy lata konferencje NOISE CONTROL. Te ostatnie powstają głównie dzięki Instytutowi Mechaniki i Wibroakustyki AGH.

Oprócz wymienionych ośrodków w Polsce problemami zjawisk akustycznych w naszym środowisku zajmują się także m.in. : Instytut Techniki Budowlanej, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Główny Instytut Górnictwa, Politechnika Warszawska a w jej obrębie Instytut Techniki Lotniczej i Mechaniki oraz Instytut Radioelektroniki, Instytut Fizyki Doświadczalnej UG oraz Instytut Akustyki UP.


autor: I.K
źródło, za zgodą: www.bryk.pl