Wstęp / Początki dźwięku surround

W obiegu znajduje się dziś tak wiele systemów dźwięku otaczającego, że nawet inżynierowie akustycy mają trudności z rozróżnieniem i samych systemów, i rozmaitych standardów wielokanałowego sprzętu akustycznego. Spróbuję tu przedstawić dokładną historię dźwięku otaczającego wraz z przeglądem najnowszych konstrukcji oraz terminów stosowanych w przemyśle, jak AC-3, Virtual Surround, MPEG, Surround 5.1, a także innych związanych z nimi zagadnień.

Początki dźwięku surround
Pierwszy format dźwięku wielokanałowego, który odniósł sukces komercyjny, został opracowany we wczesnych latach pięćdziesiątych z przeznaczeniem do stosowania w kinach (rys. 1).

Początkowo systemy wielokanałowe rozwijały się i były związane tylko z kinem. Wynikało to między innymi z tego, że kino czuło się zagrożone ze strony dynamicznie rozwijającej się telewizji. Kinowe systemy nagłaśniania w zasadzie od początku związane były z co najmniej trzema niezależnymi kanałami dźwiękowymi. Wynikało to z ograniczonej możliwości stosowania klasycznej stereofonii w kinie.

Stereofonia dwukanałowa posługując się dwoma głośnikami rozstawionymi w stosunkowo niewielkiej odległości (2...3m.) zapewnia stereofoniczny odbiór dźwięku tylko na dość wąskiej powierzchni. Słuchacze na widowni kina są rozmieszczeni na dużej powierzchni przed szerokim ekranem. Przy odtwarzaniu dwukanałowym dźwięku za pośrednictwem głośników rozstawionych w dużej odległości od siebie wystąpiłyby dalsze niekorzystne zjawiska. Gdyby źródło dźwięku przemieszczało się z jednej strony ekranu na drugą, występowałyby zauważalne przeskoki dźwięku z głośnika lewego do prawego i odwrotnie. W środku ekranu wystąpiłaby dziura dźwiękowa. Zdolność rozróżniania kierunku umiejscowienia źródeł dźwięku zależałaby w dużym stopniu od miejsca słuchacza na widowni. Dlatego w kinematografii wprowadzono system stereofonii trójkanałowej, który zwiększa obszar prawidłowej lokalizacji źródeł dźwięku.

W systemie stereofonii trójkanałowej wrażenie kierunkowego rozmieszczenia źródeł dźwięku uzyskuje się umieszczając przed słuchaczem trzy odpowiednio rozsunięte głośniki: lewy, środkowy i prawy. Głośniki zasilane są trzema sygnałami odczytywanymi z zapisów dźwięku na trzech ścieżkach magnetycznych na taśmie filmowej odpowiednio: sygnałem lewym L, środkowym M i prawym. Można stosować również tylko dwa zapisy: sygnału lewego L i sygnału prawego P. W tym przypadku sygnał środkowy M., do zasilania głośnika środkowego, uzyskuje się przy odczycie przez dodanie sygnałów L i P.

Tak więc widać, że pierwsze prace na systemami wielokanałowymi były związane głównie z kinem.

W formatach Cinema Scope (4-kanałowy na taśmie 35 mm) i Todd-A0 (6-kanałowy na taśmie 70 mm) poszczególne kanały dźwiękowe zapisywane są na paskach materiału magnetycznego umieszczonego wzdłuż taśmy filmowej (rys. 2).

Charakterystyczną cechą filmowych formatów stereofonicznych jest występowanie co najmniej jednego kanału, którego sygnał zasila głośniki umieszczone z tyłu widowni. Początkowo kanał ten nazywany był kanałem efektowym, ponieważ zarezerwowano go do okazjonalnych efektów dramatycznych.

Mimo, że w latach sześćdziesiątych i wczesnych siedemdziesiątych filmowa technika stereo straciła swój impet z powodu dużego kosztu zapisu magnetycznego i krachu w przemyśle filmowym, realizatorzy dźwięku nie przerwali eksperymentów. Format 6-kanałowy na taśmie 70 mm zapewniał dość dobry stosunek sygnał/szum we wszystkich kanałach, postanowiono więc użyć kanału efektowego do pokrycia widowni silnie rozproszonym dźwiękiem i niskim poziomie.

W wyniku doświadczeń okazało się, że kanał ten nadaje się nie tylko do prezentacji nielicznych efektów dźwiękowych, ale także znakomicie podnosi realizm akcji. Wykorzystanie dużej liczby głośników umieszczonych po bokach i z tylu widowni do wytwarzania silnie rozproszonego pola dźwiękowego zostało określone mianem dźwięku surround, a kanał efektowy przemianowano na kanał surround.
 

www.profon.pl