biały
- pol. biały < PS bělъjь, skr. bhālam ‘blask’ (może związane z bhāti ‘świecić’), litew. bolúoti ‘bieleć’, stisl. bál ‘ogień’ < IE *bhēlHo-, *bhōlH-;
- litew. báltas ‘biały’ (por. pol. błoto), balà ‘bagno’, gr. phalós ‘biały’ < IE *bhəlH-;
- gr. alphós ‘biała plama’, łac. albus ‘biały’, umbr. alfu ‘biała’, ang. elf ‘elf’ < PG *alb- < IE *əlbho-;
- może też pol. lebioda i łoboda < PS *elbeda, *olboda, gr. álphi, álphiton ‘jęczmień’, alb. elp, elbi ‘jęczmień’ < IE *əlbh-;
- litew. balánda ‘lebioda’ < IE *bholonH-;
- zob. też łabędź.
|
chłop
- pol. chłop, ros. xolóp ‘chłop pańszczyźniany’, scs. xlapъ ‘niewolnik’ < IE *kHolHp-;
- litew. šélpti, šelpiù ‘pomagać’, pašalpà ‘pomoc’ < IE *ḱelHp-, *ḱolHp-;
- ang. help ‘pomagać’, goc. hilpan < IE *kelb-.
|
chłód
- pol. chłód, ros. xólod ‘zimno’, może też nider. hal ‘zamarznięty grunt’ < IE *kHoldh-;
- litew. šáldyti ‘mrozić’ < IE *ḱolHdh-;
- pol. słota, litew. šáltas ‘zimny’, šal͂tis ‘mróz’, šálti, šą̃lа ‘marznąć’, łot. sal̂ts ‘zimny’, aw. sarəta-, npers. serd, oset. sald ‘mróz’ < IE *ḱolHt- (por. scs. slana ‘lód’);
- ang. cold ‘zimny’, goc. kalds, łac. gelidus < IE *gelHdh-;
- skr. hlādate ‘odświeża się’ < IE *ghelHd-;
- skr. jаḍаs ‘zimny, zdrętwiały’ < IE *geldo-.
|
cztery
- pol. cztery < PS *čьtyry < IE *kʷĕtūrūs;
- gr. téttares, scs. četyre < PS *četyre < IE *kʷetūres, *kʷetwəres < PIE *kʷetwHres;
- litew. keturì, skr. catur < IE *kʷetur-;
- łac. quattuor < IE *kʷatwor;
- goc. fidwōr < IE *petwōr.
|
*dgʷel-
- gr. bdélla ‘pijawka’ < IE *dgʷel-;
- łac. hirūdo < IE *dgʷir-;
- niem. Egel, stang. igel, szw. igel < PG *egal- < IE *eghol-;
- ndn. zullen ‘ssać smoczek’, zulp ‘gałganek do ssania’, tulken ‘ssać, pić dużymi łykami’, nider. tullen ‘chlać, żłopać’ < IE *dul-;
- gr. neogillós ‘krótko ssący’, Gíllos < IE *gil-;
- litew. žį̃sti (žiñda, žiñdō) ‘ssać’, IE *ǵeid- (dwie dźwięczne!);
- awest. xšvīd- ‘mleko’, litew. svíestas ‘masło’ < IE *ksweid-;
- toch. tsuk- ‘pić’, skr. dogdhi ‘doi’, dogha ‘mleczarz’ < IE *dheugh-;
- litew. dėlė ‘pijawka’ < *dhēl-;
- może pol. doić, skr. dhayati ‘ssie’, łac. fēlāre ‘ssać’ < IE *dhēi-;
- goc. daddjan ‘ssać’ < IE *dhodhi-.
|
dziewierz
- pol. dziewierz ‘brat męża’, litew. dieverìs, skr. devár-, gr. dāḗr < IE *daiwer-, *dāiwer-;
- orm. taigr < IE *daigher-;
- stang. tācor, sgn. zeihhur < IE *daiger-;
- łac. lēvir < IE *lēwir- (*laiwir-?).
|
gabać
- stpol. gabać ‘atakować’, pol. nagabywać, litew. góbti ‘brać w posiadanie’, łac. habēre ‘mieć’ < IE *ghābh-, *ghəbh-;
- ros. zabota ‘troska’, zabotitʹsja ‘troszczyć się’, ang. keep < PG *kōpj- ‘trzymać, patrzeć, troszczyć się’ < IE *ǵāb-;
- łac. capere ‘chwytać’, ang. have ‘mieć’ < PG *xabē- < IE *kəp-;
- łac. apīscī ‘osiągnąć’ < IE *ap-.
|
giąć
- gr. hybóomai ‘przygarbić się’ < IE *ub-;
- gr. hỹbos ‘garb wielbłąda’, hȳbós ‘garbaty’, hȳbázō ‘pochylić się i wymiotować’ < IE *ūb-;
- aw. xumba ‘garnek; wgłębienie’ < IE *khumb(h)-;
- łac. cūpa ‘beczka, kadź’ < IE *kūp-;
- gr. kýbda ‘z głową pochyloną naprzód’, kýbēbos ‘z pochyloną głową’, kybistáō ‘spadam na głowę, koziołkuję’, kýbos ‘duże naczynie gliniane’, łac. cubitum ‘łokieć’, cubāre ‘pochylać się, leżeć’, ang. hip ‘biodro’, pol. kub, kubek < IE *kub-, *koub-;
- skr. kumba- ‘gruby koniec kości’, gr. kýmbē ‘kielich, puchar, łódka dłubanka’, łac. cumba ‘łódź’, ang. hump ‘garb’ < IE *kumb-;
- gr. kýptō, perf. kékypha ‘pochylać się’, wed. kubhrá- ‘bydło garbate’ < IE *kubh-;
- gr. kȳphós ‘garbaty’, kỹphos, kȳ́phōsis ‘garb’ < IE *kūbh-;
- skr. kumbhá- ‘garnek, dzbanek’ < IE *kumbh-;
- stang. geap ‘krzywy’ < IE *ghub-;
- łot. gubt ‘zakrzywiać się’, pol. giąć (zamiast gnąć < *gъnǫti < *gъbnǫti) < IE *ghubh-;
- stpol. gibać ‘zginać; kołysać’, pol. ginąć (< *gybnǫti) < IE *ghūbh-;
- skr. kṣúbhayati, kṣóbhate ‘kołysze się, trzęsie się’ < IE *kseubh-, *ksubh-;
- pol. chybotać, stpol. chybać ‘chwiać, kołysać, poruszać’, pol. chybić, chyba < IE *ksūbh- (lub *khūbh-).
|
gniazdo
- pol. gniazdo, scs. gnězdo < IE *g(h)noizdo-;
- litew. lìzdas < IE *lizdo-;
- ang. nest, łac. nīdus, skr. nīḍa- < IE *nizdo-.
|
gnida
- pol. gnida, łot. gnīda, stnord. gnit, stszw. gnether, szw. gnet, duń. gnid < IE *ghnid-;
- litew. glìnda < IE *ghlindā;
- łac. lēns, gen. lendis < IE *ghlend-;
- ang. nit, stang. hnitu, niem. Niss, Nisse < IE *knid-.
|
gród
- pol. gród, ogród, ogrodzenie, żerdź, ros. górod ‘miasto’, litew. gar̃das ‘ogrodzenie’, alb. gardh ‘płot’, skr. gr̥hás ‘dom, mieszkanie’, aw. gərəða- ‘jaskinia, domostwo’, toch. B kercci, kerciye ‘pałac, budowla’, fryg. Manegordum ‘miasto Manesa’, goc. gards ‘dom’, stisl. gerði ‘działka, ogrodzone poletko’, ang. yard ‘ogrodzone podwórze’, gr. korthílai ‘skręty, skupiska, kopce’ < IE *ghordh-, *gherdh-;
- ros. zoród ‘stóg, ogrodzone miejsce na stóg’, litew. žárdas ‘ogrodzone miejsce do suszenia lnu lub grochu’, žar̃dis ‘zagon’, prus. sardis ‘płot’, fryg. Manezordum ‘miasto Manesa’ < IE *ǵhorHdh-;
- łac. hortus ‘ogród’, gr. khórtos ‘ogrodzone miejsce’, het. gurta ‘cytadela, akropol’ < IE *ghort-;
- może też stang. targe, sgn. zarga ‘ogrodzenie’, niem. Zarge ‘odrzwia’, PG *targō-, *targōn- ‘oprawa, ogrodzenie, tarcza’, litew. dar̃žas ‘ogród’ < IE *dorǵh-;
- zob. też targ.
|
jaskółka
- pol. jaskółka, ros. lastočka, por. wyżej, może IE *lāst-;
- litew. lakštingala ‘słowik’ (wg lakstaũ, lakstýti ‘latać’?);
- łac. luscinia ‘słowik’ < IE *luskaniā, może zamiast *nokt-kaniā, por. wyżej;
- ang. nightingale ‘słowik’ (według stang. galan ‘śpiewać, krzyczeć’) < IE *nokt-kalia;
- gr. khelīdṓn, khelidwṓn ‘jaskółka’ < IE *ǵhelidw-;
- łac. hirundo < IE *ǵhirund-, por. wyżej;
- alb. dallëndyshe < IE *ǵhol-ont-;
- może litew. kregždė͂, krẽgždė < IE *kredǵh-;
- ang. -gale w nightingale ‘słowik’, niem. Nachtigall, śir. gelbund ‘wróbel’, litew. lakštingala ‘słowik’ < IE *ǵhol-, *ǵhel-;
- pośredni związek z ang. swallow, hol. zwaluw, sgn. swalawa, niem. Schwalbe, stnord. svala ‘jaskółka’ < IE *swolu- ‘żółtoszary’ (zamiana *ǵhelu- ‘żółty’);
- słow. *solvьjь ‘słowik’, pol. słowik, prus. salowis, por. sgn. salo, salawēr ‘ciemny, mętny’, ang. sallow ‘blady’ < IE *solu-, *solōu-;
- gr. koloiós ‘kawka’ < IE *ḱol-;
- celt. alauda ‘skowronek’ (→ łac.) < IE *alaud-, por. wyżej;
- łac. lud. *vannellum ‘czajka’ (→ fr. vanneau), związek z ir. fáinle, fáinleog ‘jaskółka; jerzyk’, stir. fannall, szk. fainleag, wal. gwennol, bret. gwennili < IE *Hwet- ? – por. gr. aetma ‘płomień’ (?), áēma ‘wianie’, łac. vannus ‘wachlarz’;
- ir. áinle, áinleog z nieregularnym zanikiem f-.
|
jaszczur
- pol. jaszczur, jaszczurka, ros. jaščer < IE *āsker-;
- łot. šķir̃gata, šķìrgaîlis, alb. hardhëlë < IE *skr̥g-, *skerǵ-;
- łac. lacerta < IE *dlaker-, por. wyżej;
- gr. drákōn ‘smok, wąż’ < IE *drakon-;
- skr. śalabha- ‘szarańcza’ < IE *ḱolobh-;
- litew. skerỹs < IE *skeri-;
- łac. locusta < IE *dlokust-, por. wyżej.
|
*jem-
- łot. jumis, juma, jume ‘dwie połączone rzeczy’ < IE *jumi-, *jumā-;
- skr. yamá- ‘bliźniak’, aw. yə̄ma-, stir. emuin ‘bliźniacy’, emnatar ‘podwajają się’ < IE *jemo-;
- łac. geminus, -a, -um ‘bliźniaczy, podwójny’ < IE *gem-;
- litew. kemerĩs ‘owoc lub orzech zrośnięty z dwóch’ < IE *kem-.
|
język
- pol. język, PS *ęzy, prus. insuwis < IE *n̥ǵhuH-;
- pol. jęzor < IE *n̥ǵhor-;
- pol. ozór < IE *aǵhor-;
- litew. liežùvis, arm. lezu < IE *leiǵhuH-;
- ir. ligur < IE *liǵhuH-;
- łac. lingua < IE *ln̥ǵhuH-;
- skr. jihvā́ < IE *ǵiǵhuH-;
- łac. gingīva ‘dziąsło’ < IE *ǵn̥ǵhiHw-;
- gr. glōkhís, gen. glōkhĩnos ‘koniec, języczek, czubek strzały’, glõtta, glõssa ‘język’ < IE *gloHǵhi-;
- aw. hizvā- (ż), hizū- (m), alb. gjúhë < IE *siǵhuH-;
- stłac. dingua, goc. tuggo, sgn. zunga, niem. Zunge, ang. tongue < IE *dn̥ǵhuH-;
- stir. tengae, śwal. tafawt, tauawt < IE *tn̥ǵhwāt-;
- toch. käntu < IE *ǵhn̥duH-.
|
kamień
- pol. kamień, kamy-k < IE *kām-;
- stisl. hamarr ‘skała’, ang. hammer ‘młot’ < IE *kam- (*kəm-);
- litew. akmuõ ‘kamień’, skr. aśman- ‘kamień’, gr. ákmōn ‘kowadło’ < IE *akm-, *aḱm-.
|
lis
- pol. lis, ros. lisa < IE *wleipso- (*wleipḱo-);
- łot. lapsa < IE *wlopsā- (*wlopḱā-);
- litew. lãpė, prus. lape < IE *wlopjā-;
- gr. alṓpēks, D alṓpekos, < IE *H2loH3pek-;
- gr. alōpós < IE *H2loH3po-; niereg. ngr. alepoũ;
- łac. vulpēs, volpēs, volpēx < IE *wl̥pei-, *wl̥pek- (bliskie germ. nazwie wilka, *wulfa-, i wilczycy, *wulbjō-, oraz litew. vilpišỹs ‘dziki kot’, śpers. gurpak, npers. gurba ‘kot domowy’);
- skr. lopāka, lopāśa ‘szakal’ < IE *loupēko-, *loupēḱo-;
- goc. faúhō ‘lis’ < IE *pukā-;
- hol. vos, ang. faws < IE *pus-;
- ang. fox ‘lis’, vixen ‘lisica’ (niereg. v-), niem. Fuchs < IE *puks-.
|
łabędź
- pol. łabędź < PS *olbǫdь < IE *olHbond-;
- stpol. także łabęć, czes. labuť < PS *olbǫtь < IE *olHbont-;
- ros. lébed' < PS *elbedь; sgn. albiz, stisl. o̦lptr < PG *elpet-, *alpet- < IE *elHbed-, *olHbed-;
- litew. balañdis ‘gołąb’ < IE *bolHond-;
- pol. gołąb, ros. golubój ‘bladoniebieski', prus. golimban ‘niebieski’, litew. gelumbė͂ ‘ubranie’ < IE *golomb-;
- łac. columba ‘gołąb’, gr. kólymbos ‘nurkowanie, nur (Colymbus)’ < IE *kolomb-;
- łac. palumbēs ‘gołąb grzywacz’ < IE *pəlomb-;
- pers. kabūtar ‘gołąb’ (→ prus. keutaris) < IE *kobuH-;
- litew. gul͂bė, gulbė͂ ‘łabędź’, s-ch. dial. gūb < IE *gl̥b-;
- pol. dial. kiełp ‘łabędź’, s-ch. kup, ros. dial. kolpʹ ‘warzęcha’ < PS *kъlpь < IE *kl̥p-;
- zob. także biały.
|
łgać
- pol. łgać, goc. liugan ‘kłamać’, laugnjan ‘przeczyć’, sgn. lugî ‘kłamstwo’, stlitew. luginaite ‘zdradziecki’, stir. D lp logaissi ‘kłamcy’, follugaim ‘ukrywam’ < IE *leugh-;
- stisl. lokka ‘oszukiwać’, litew. lūgóti ‘prosić’, łot. lùgti < IE *lug-.
|
mrówka
- pol. mrówka, strus. morovii, słoweń. mrávlja, mrȃv < PS *morvь- < IE *morwi-;
- ros. muravéj < IE *mourāwi-;
- stisl. maurr < IE *mouru-;
- śrirl. moirb < IE *morbhi-;
- łac. formīca < IE *bhormīk-;
- gr. mýrmēks < IE *murmāk-;
- gr. býrmāks < IE *burmāk-;
- gr. órmikas < IE *ormikə-;
- aw. maorīš, maoiri- < IE *mourī-;
- skr. vamra- < IE *womro-.
|
mucha
- pol. mucha < IE *mousā (*mouksā);
- pol. meszka, mszyca, litew. musià, mùsė, musìs < IE *musi-;
- łac. musca < IE *muksā (*muskā);
- stsas. muggia ‘komar’, sgn. mucka, stang. mycg < IE *mukjā;
- stisl. mý < IE *muHjā;
- gr. myĩa ‘mucha’, att. mỹa, ngr. mýga (niereg.) < IE *muHsjā;
- orm. mun < IE *muHson-;
- może też litew. mãšalas ‘komar’, mãkatas ‘meszka’, skr. maśáka- ‘bolimuszka, komar’ < IE *moḱo-, *moko-;
- skr. mákṣ-, mákṣā, makṣikā ‘mucha, pszczoła’ < IE *moḱso-.
|
nać
- pol. nać ‘liście i łodygi’, prus. noatis ‘pokrzywa’, litew. natrė͂, nõterė ‘t.s.’, łot. nâtre ‘t.s.’ < IE *naHt-, *nat-;
- ang. nettle ‘pokrzywa’, stang. netele, niem. Nessel, sgn. nazza, nezzila < PG *nati- < IE *nəd-.
|
nagi
- pol. nagi, litew. núogas, skr. nagná-, stir. nocht, wal. noeth, łac. nūdus (< *nogʷedos), goc. naqaþs, naqad-, niem. nackt, ang. naked, het. nekumant- < IE *nogʷ-, *negʷ-;
- aw. maɣna- < IE *mogʷ-;
- gr. gymnós < IE *gŏgʷ-;
- gr. Hez. lymnós, stir. lomm, lommar, wal. llwm < IE *logʷ-.
|
*nāu-
- gr. naũs, neõs ‘statek’, łac. nāvis, skr. nāu- < IE *nāu-;
- stsas. naco ‘czółno’, sgn. nacho, niem. Nachen, dial. Ache (niereg.) < IE *nag-.
|
paproć
- pol. paproć, ros. páporotʹ, bułg. páprat < IE *pōporəti-;
- stczes. kарrаtiе, słowac. kарrаtiе < IE *kōporəti-;
- słowac. рарrаdiе < IE *pōporəd(h)i-;
- czes. kарrаd < IE *kōporəd(h)i-;
- litew. papártis < IE *poporəti-;
- litew. papar̃tis, papartỹs < IE *poporti-;
- łot. paparde, paparda < IE *poporəd(h)-;
- łot. paparske, paparkste, paparksts < IE *poport-k-;
- skr. párpaṭa- ‘gatunek zioła (Helyotis, Mollugo)’ < IE *porporto-;
- gr. ptéris, ptéreōs; pterís, pterídos < IE *pteri-, *pterid-;
- ang. fern, stang. fearn, sgn. farn < IE *porno-;
- sgn. farm < IE *pormo-;
- gal. ratis, ir. raith, wal. rhedyn, bret. raden < IE *prəti-.
|
pąć
- stpol. pąć ‘droga’ (por. pol. pątnik), scs. pǫtь, łac. pons, D pontis ‘most’, gr. pátos ‘ścieżka’, póntos ‘morze’ (pierw. ‘droga przez morze’) < IE *pont-, *pn̥t-;
- ang. path ‘droga, ścieżka’, niem. Pfad < PG *paþa- < IE *bot-;
- możliwe, że dalej spokrewnione z ang. foot, łac. pēs, ped-, gr. poũs, pod- < IE *pod-, *ped-.
|
pchła
- pol. pchła (niereg.), stpol. błeszka, ros. bloxá < PS *blъxa, litew. blusà < IE *blusā;
- alb. plesht, orm. lu, skr. plúṣi- < IE *plus-;
- gr. psýlla, psýllēs < IE *psul-;
- łac. pūlex < IE *pusl-;
- ang. flea, stang. fleah < PG *flaux- < IE *p(s)louk-.
|
pięć
- pol. pięć, scs. pętь, litew. penkì, skr. pañca, gr. pénte < IE *penkʷe;
- łac. quinque < IE *kʷenkʷe;
- goc. fimf < IE *pempe.
|
pięść
- pol. pięść, niem. Faust, ang. fist < PG *funxʷ-sti- < IE *pn̥kʷsti- (por. ang. finger ‘palec u ręki’ < *fungʷ-r-);
- gr. pygmḗ < IE *pŏgʷm-;
- łac. pugnus ‘pięść’ < IE *pŏgʷn-;
- litew. kùmštis, prus. kuntis ‘pięść’ < *kūmpstis, ang. hand < IE *kn̥Hp-sti-, *konp-stu-.
|
płakać
- pol. płakać, opłakiwać, litew. plàkti, plakù ‘ubijać, chłostać’, plõkis ‘uderzenie rózgą’, gr. plḗssō < *plākjō ‘uderzam’, stisl. flaga ‘nagły atak’, flögra ‘trzepotać’, ang. flaw ‘szkwał’ < *plāk-;
- gr. plḗgnȳmi ‘uderzam’, plēgē ‘uderzenie’, łac. plangere ‘bić’, goc. flōkan ‘opłakiwać, bić się w piersi’, stisl. flóki ‘filc’, flökra ‘wałęsać się’, niem. Fluch ‘przekleństwo’ < *plāg-.
|
płuco
- pol. płuco, czes. plíce (lm), scs. plušta, pljušta (lm), prus. plauti, litew. plaũčiai, łot. plàušas, plàuši (i niereg. plaûkšas, plaukši), gr. pléumōn < IE *plouti-, *pleuti-, *pleumon-;
- gr. pnéumōn < IE *pneumon-;
- łac. pulmō < IE *pulmon-;
- skr. klóman-, kloma- ‘prawe płuco’ < IE *kʷlou-.
|
*pod-
- ang. fat, vat ‘kadź, cysterna, zbiornik’, niem. Fass ‘beczka’, sgn. faʒ, stnord. fat ‘naczynie, pokrywa, ubranie’, PG *fata- ‘garnek’, litew. púodas < IE *podos;
- łac. pōtus ~ pottus ‘kubek, naczynie do picia’ < IE *pōtos.
|
*pot-
- pol. potężny, łac. potis ‘potężny’, hospes, gen. hospitis ‘przyjaciel, gość, gospodarz’, nepōs, gen. nepōtis ‘wnuk’, gr. pósis, póssis ‘małżonek’, pótnia ‘pani, władczyni’, despótēs ‘pan domu, władca, posiadacz’, skr. pati- ‘małżonek’, litew. pàts ‘małżonek, sam’, viẽšpats ‘pan’ < IE *pot-;
- pol. gospodarz, ros. gospódʹ ‘pan’ < IE *podh-;
- gr. despózō ‘panować, władać’, népodes ‘potomkowie’ < IE *pod-;
- może pol. pani (-a- na mocy reguły Wintera przed *-d-; por. gr. pótnia, déspoina ‘pani domu’) < IE *pod-niH.
|
pół
- pol. pół < IE *pol-;
- skr. phálati ‘pęka na dwie części’ < IE *pHol-;
- łac. spolium ‘łup, zdjęta skóra zwierzęcia’ < IE *spol-;
- ang. half ‘pół’ < IE *kolp-.
|
rak
- gr. karkínos ‘krab’, łac. cancer ‘rak’, skr. karkata ‘rak’, karka ‘krab’ < IE *kark-;
- pol. ros. rak < IE *raHko- lub (z przestawką) *HarHko-.
|
sarna
- pol. sarna, ros. sérna ‘kozica’, strus. sьrna ‘sarna’, gr. kárnos ‘zwierzę hodowlane, owca’, litew. šérnas ‘dzik’ < IE *ḱrH2n-;
- litew. stìrna ‘sarna’ < IE *strH2nā.
|
serce
- pol. serce, scs. srьdьce < PS *sьrdьce, litew. širdìs, prus. seyr, goc. haírtō, niem. Herz, ang. heart, łac. cor, gen. cordis, stir. cride, ir. croidhe, gr. kardía, hom. kẽr, orm. sirt, het. karz, kir, gen. kartijaš < IE *ḱērd-, *ḱrd-;
- skr. kārdi- < IE *krd- (kentum, zapożyczone?);
- skr. hr̥d-, aw. zərəd- < IE *ǵhrd-.
|
słońce
- pol. słońce < PS *sъlnь-ko < IE *sl̥n-;
- łac. sōl < IE *swoHl-;
- gr. hḗlios < IE *sweHl-;
- gr. hom. ēélios, dor. āélios < IE *seHwel-;
- litew. sáulė, stnord. sowulo, szw. sol < IE *souHl-;
- skr. súvar, gen. sū́ras < IE *suHel- ~ *suHl-;
- goc. sugil ‘runa s’, stang. syʒel ‘słońce’ < IE *sukel-;
- ang. sun, niem. Sonne < IE *sn̥n-.
|
swoboda
- pol. swoboda, ros. svobóda ‘swoboda, wolność’, strus. svobóda ‘wolność, niepodległość’, scs. svobьstvo ‘osoba’ < PS *svob- < IE *swobh-;
- pol. osoba, scs. sobьstvo ‘osoba’ < PS *sob- < IE *sobh-;
- stpol. świeboda ‘wolność’ < PS *svěboda < IE *swēbh-;
- ros. slobodá ‘osada wolnych rolników’, strus. slobóda ‘wolność osobista’ < PS *sloboda < IE *slobh-;
- może także ang. self ‘dusza, sam’, goc. silba ‘sam’ < IE *selbh-.
|
syty
- pol. syty, może het. sunnai ‘napełnia’ < IE *sūt-;
- może pol. suty, sowity < IE *səut-, *səwīt-;
- litew. sotùs ‘syty’, łot. sãts ‘sytny, pożywny’, goc. sōþ ‘nasycenie’ < IE *sāt-;
- łac. satis ‘wystarczy’, satur ‘syty, pełny’, gr. áatos ‘nienasycony’, ir. sathach ‘syty’ < IE *sət-;
- może gr. hádēn, joń. ádēn ‘wystarczy’ < IE *səd-.
|
szuja
- pol. szuja, scs. šujь ‘lewy’, skr. savya- < IE *seujo-; także wal. aswy, aseu < IE *adseujo-;
- gr. skaiós, skaiwós ‘lewy’, łac. scaevus, trac. skaivas < IE *skaiwo-;
- stisl. skeika ‘zbaczać, skręcać w bok’ < IE *skaigo-;
- śgn. schiec ‘skośny, skrzywiony’ < IE *skaiko-;
- niem. schief ‘skośny, skrzywiony’ < IE *skaipo-.
|
świnia
- pol. świnia, aw. hū (gen.), alb. thi, ang. sow, swine, niem. Sau, Schwein, toch. B suwo, gal. sutegis ‘chlew’, łac. sūs ‘świnia’, gr. hỹs < IE *suH-, *suHiH-;
- skr. sūkara ‘wieprz’, pers. xūk < IE *suHk-;
- łac. sucula ‘młoda świnia’, stang. sugu ‘locha’ < IE *suk-,
- szw. sugga, stir. soc, socc ‘ryj’, śwal. huch, hwch ‘świnia’, bret. houc'h, pcelt. *sukko- ‘świnia’ < IE *sukk-;
- gr. sỹs z nieregularnym s-.
|
targ
- pol. targ, ros. torg ‘targ, handel, sprzedaż’, litew. tur̃gus ‘targ, rynek’ < PBS *turgus < IE *tr̥gu-;
- łot. tìrgus < PBS *tirgus < IE *tr̥gu-;
- wenet. Tergéste ‘Triest’, Opitergium, ilir. tergitio ‘kupiec’ < IE *tr̥g-;
- alb. tregë ‘targ’ < IE *treg-;
- zob. też gród.
|
twardy
- pol. twardy, ros. tvërdyj, gr. sárdion ‘rodzaj kamienia szlachetnego, karneol’, niem. Quarz ‘kwarc’, śgn. quarz, PG *þwart- < IE *twr̥d-, *tward-;
- litew. tvìrtas ‘mocny, silny, zdrowy, twardy, trwały’, łot. tvirts ‘mocny, twardy’ < IE *twr̥Ht-;
- może łac. dūrus ‘mocny, twardy’ < IE *duHr-;
- może goc. hardus ‘twardy’, gr. kratýs ‘silny’ < IE *kr̥tu-.
|
wesz
- pol. wesz < IE usi-;
- ang. louse < IE lūs-;
- litew. utė͂, łot. uts < IE uti-;
- skr. yū́kā < IE jūkā-.
|
woda
- pol. woda, stang. wæd ‘woda, morze’ < IE *wodhō- (-d- wyklucza w słow. reguła Wintera);
- łac. vadum ‘woda, płycizna’, ang. water < IE *wado-;
- gr. hýdōr ‘woda’, D hýdatos < IE *wŏdōr-, *wŏdnt-;
- skr. udaká-, gen. udná- < IE *udn-;
- łac. unda ‘fala’, łot. ûdens < IE *wn̥dā-, *wn̥dō-;
- stnord. uðr ‘fala’, pl. unnir, stang. ýð ‘fala, powódź’, sgn. undea, PG *unþjō, *unðjō < IE *untjā-, *undhjā-;
- litew. vanduõ ‘woda’ < IE *wondō-.
|
wydra
- pol. wydra, litew. údra, ang. otter, gr. hydrā ‘wąż wodny’ < IE *udrā (BS *ū przed *d na mocy reguły Wintera);
- łac. lutra ‘wydra’ < IE *lutrā.
|
ziemia
- pol. ziemia, łac. humus < IE *dhǵhem-, *dhǵhom-;
- het. tekan, gr. khthṓn, D khthonós < IE *dhǵhon-;
- gr. khamaí ‘na ziemi’, het. gimra-, gimmara ‘pole, niwa’, skr. gmá -ḥ ‘ziemi’ (D od kṣā́ḥ) < IE *ǵhĕm-.
|
żec
- stpol. żec, żgę (por. pol. pożoga) < PS *žeg- < IE *gʷhegʷh-;
- pol. zgaga < PS *-gag- < IE *gʷhōgʷh-;
- pol. dziegieć, stczes. dahněti ‘tlić się’ < PS *deg-, *dag-, litew. dègti ‘palić się’, degùtas ‘dziegieć’, dãgas ‘żar’, stir. daig ‘ogień’, ang. day ‘dzień’, goc. dags ‘dzień’, skr. dáhati ‘palić’, łac. foveō ‘ogrzewam, pielęgnuję’, febris ‘gorączka’, gr. téphrā ‘popiół’ < IE dhegʷh-, dhōgʷh-.
|
żywy
- pol. żywy, łac. vīvus, gr. bíos ‘życie’ < IE *gʷīHʷ-wo-;
- gr. zõion ‘zwierzę’ < IE *gʷjoHʷ-jo-;
- ang. quick ‘żwawy, szybki’, trac. kik- < IE *gʷigʷ-jo-.
|
