Ruchome zwarte w językach indoeuropejskich

Przykłady zostały zaczerpnięte z różnych źródeł, m.in. Cohen, 2004.

Istnieją IE wyrazy z „ruchomym k”, interpretowanym jako ślad po laryngalnej. Znanymi przykładami są:

• *bhorHw-: ros. bórov ‘kastrowany wieprz’, stpol. browek < PS *borvъ – sgn. barug, barh, stisl. bo̦rgr, niem. Barch ‘wieprz’;
• *bhruH-: pol. brew < PS *bry, acc. *brъvь, litew. bruvìs, skr. bhrū-, sgn. brāwa, stang. brū, brǣw, ang. brow, gr. ophrỹs ‘brew; wystający brzeg’ (< IE *bhrĕHu-) oraz strus. bervь ‘ogrodzenie’, czes. břev, gen. břvi ‘kładka’, scs. brъvьno ‘belka’, ros. brevnó, pol. bierwiono < PS *bьrveno, *bьrvьno, stisl. brú ‘most’, gal. brīva (< IE *bhreHw-) – stisl. bryggja ‘przystań’, stniem. brucka, niem. Brücke ‘most’, stang. brycg, ang. bridge (< IE *bhrĕkw-);
• *deHiwer-: pol. dziewierz ‘brat męża’, scs. děverъ, litew. dieverìs, skr. devár-, łac. lēvir (z rozwojem ē < ēi jak w rēs < *rēis), gr. dāḗr – orm. taigr, stang. tācor, sgn. zeihhur;
• *dhǵhuH-: pol. dzwono ‘płat ryby’ < PS *zъvono, litew. žuvìs ‘ryba’, gr. ikhtkỹs – prus. suckis (< *dhǵhuk-), orm. jukn (< *dhǵhug-);
• *Hab-, *Hap-: nord. api ‘małpa’, ang. ape, niem. Affe, strus. opica – skr. kapí-; zapewne zapożyczenie semickie;
• *Haǵ-: skr. ajás ‘kozioł’, ajā́ ‘koza’, stir. ag ‘kozioł’, strus. jazьno ‘kozia skóra’, litew. ožỹs ‘kozioł’, ožkà ‘koza’ (z metatezą?), prus. wosee (z nagłosowym w- będącym śladem ruchomego k?; z form bałt. także fińskie vuohi); tu należą zapewne także gr. aĩks, gen. aigós ‘koza’, orm. aic, trac. aiz – PS koza (posądzane o rodowód turkijski lub semicki, gdyż bez wzdłużenia samogłoski oczekiwanego na mocy reguły Wintera), koža ‘skóra (kozia)’, kožuxъ, alb. keth, kedhi ‘koziołek’, goc. hokul ‘płaszcz’, stang. hǣcen ‘koziołek’ (< *hōkīna-), skr. chaga- ‘koza’, może też ang. kid (zapożyczone?);
• *Hai-d-, *Haidh-: łac. aestās, gen. aestātis ‘lato’, Aetna z protoital. *ait- – ang. heat ‘upał’;
• *Haḱ-: łac. acūmen ‘ostrze, wierzchołek’, łot. ass ‘ostry, tnący, zaostrzony’ – łac. cacūmen ‘wierzchołek, szczyt’, skr. kakúbh- ‘szczyt góry’ (kentum!);
• *Haḱm-: litew. akmuõ ‘kamień’ (z rozwojem kentumowym), ãšmenys ‘krawędź’, skr. aśman- ‘skała, kamień’, gr. ákmōn ‘kowadło’ (< IE *aḱmōn) – pol. kamień (< IE *kāmōn), stisl. hamarr ‘skała’, ang. hammer ‘młot’; w PS i germ. mogła zajść metateza: IE *(H)aḱm- > *ka(H)m-; forma germ. ma krótką samogłoskę w rdzeniu (metateza późniejsza niż w słow., już po zaniku laryngalnej?) i sugeruje pierwotną odmianę heteroklityczną *aḱmor, *aḱmen-; istnieje hipoteza, że wyraz osiłek został wtórnie skojarzony ze słowem siła i pierwotnie był związany z rdzeniem *aḱ- (w mitologii wschodniosłowiańskiej nazwa ta oznacza herosów posługujących się kamienną bronią);
• *Halind-: gr. alíndō ‘powoduję tarzanie’, alindéomai ‘tarzam się’ – kalindéomai ‘t.s.’;
• *Han: łac. an ‘czyż nie, raczej’ – gr. kán ‘nawet jeśliby, choć, bądź’;
• *Han-, *Han-Ht-: łac. anas, gen. anatis ‘kaczka’, litew. ántis, PS *ǫtь, ros. útka – fr. cane ‘kaczka’, canard ‘kaczor’;
• *Handh-: gr. anthḗlion ‘juk, kosz bagażowy’ – kanthḗlion ‘t.s.’;
• *Hap-: skr. ap- ‘woda’ – nord. haf ‘morze’, niem. Haff ‘zatoka’;
• *Hap-, *Hab-, *Habh-: łac. apīscī ‘osiągnąć’, aptus ‘osiągnięty’ – łac. capere ‘chwycić’, captus ‘schwytany’, ang. have ‘mieć’ – pol. nagabywać, ang. keep ‘trzymać’, łac. habēre ‘mieć’; inne warianty wyszczególniono w zestawieniu rozwoju nieregularnego, hasło gabać;
• *Hapr-: pol. wieprz, germ. *ebura- ‘knur, wieprz, dzik’, niem. Eber, stang. eofor ‘dzik’, stisl. jo̦furr ‘książę’ (przenośne), łac. aper ‘wieprz’, trac. ébros ‘kozioł’ – gr. kápros ‘wieprz’, łac. caper ‘kozioł’, gal. gabros ‘t.s.’, ir. gabhar; istnieje etymologia semicka;
• *Harǵ-: gr. argós ‘lśniący, biały’, trac. arzas ‘biały’, toch. A ārki-, B ārkwi- – het. karkis;
• *HarH-, *Hars-: het. ḫarš- ‘uprawiać ziemię’ – skr. karṣ- ‘orać’, łac. carrere ‘gręplować wełnę’, ang. harrow ‘brona’ – nider. hark ‘grabie’;
• *Hark-: pol. rak (jeśli od PS *ārka- z przestawką) – gr. karkínos ‘krab’, łac. cancer ‘rak’ (zamiast *carcer według cancer ‘choroba’), skr. karkata ‘rak’, karka ‘krab’;
• *Haru-: gr. (Hez.) árya ‘orzechy’ – gr. káryon ‘orzech włoski’ (niewykluczone dalsze pokrewieństwo z alb. arrë, litew. ríešas, pol. orzech);
• *Hebhal-: het. ḫupallaš ‘czaszka, skalp’ – gr. kephalḗ ‘głowa’;
• *Hoǵ-, *Haǵ-: skr. ájma- ‘tor, ciąg, ciągnięcie’, gr. ógmos ‘bruzda; pokos, linia ściętego zboża’, zapewne związane z gr. ágō ‘prowadzę, pędzę’, łac. agere ‘pędzić, wieść, działać’, także niem. dial. Jahn ‘pokos’, szw. dial. ån – ang. hack ‘siekać’;
• *HoHl-, *HoHlen-: gr. ōlénē ‘łokieć, przedramię’, álaks, łac. ūlna, litew. úolektis ‘przedramię, łokieć – miara długości’, alkū́nė ‘przedramię, łokieć, zakole rzeki’, łot. è̹lkuone ‘łokieć’, PS *olkъtь, pol. łokieć – gr. kõlon ‘staw, przegub’, łac. collum ‘szyja’, goc. hals, niem. Hals, litew. kelė́nas ‘rzepka’, kelỹs ‘kolano’, scs. kolěno, pol. kolano;
• *Hoḱs-, *Haḱs-: łac. āla (< *akslā) ‘skrzydło, bark, pacha’, axilla ‘pacha’ – skr. kákṣa- ‘pacha’, aw. kaša ‘bark’, łac. coxa ‘biodro’; zwracają także uwagę formacje o podobnym znaczeniu z nagłosowym *p-: pol. pacha, pachwina, łot. paksis ‘kąt w domu’, skr. pákṣa- ‘skrzydło, ramię’, pákṣas- ‘bok’, łac. pectus ‘pierś’, toch. A päśśaṃ, B päśćane ‘biust, piersi’;
• *Honk-, *Hank-: gr. ógkos ‘guz, masa, brzemię’ – łac. cancer ‘rak (choroba)’;
• *Hop-, *Hap-: łac. optimus ‘najlepszy’ – caput ‘głowa’, ang. head;
• *Hors-: het. ḫaršar, ḫaršan- ‘głowa’ – gr. kórrē, joń. kórsē ‘głowa, skroń’;
• *Hos-: pol. jesion, dial. jasień, litew. úosis, łac. ornus, wal. onnen, ang. ash (< *Hos-k-) – hazel ‘leszczyna’ (< *koselo-);
• *Host-, *Hast-: pol. ość, skr. ásthi ‘kość’, gr. ostéon ‘kość’, astrágalos ‘kręg, kostka’, ostakós, astakós ‘homar’, łac. ōs, gen.sg. ossis ‘kość’, het. ḫaštai – pol. kość, s-ch. kost ‘żebro’, łac. costa ‘żebro’;
• *Hous-, *Haus-, *sHous-: litew. ausìs ‘ucho’, pol. ucho, ang. ear, łac. auris, gr. oũs, gen. ōtós – gr. akoúō ‘słyszę’, ang. hear ‘słyszeć’, łac. cavēre ‘strzec się’ – ang. show ‘pokazać’;
• *HreiH-: ang. row ‘rząd’, niem. reihen ‘fastrygować’, Reihe ‘linia, szereg, rząd’, śgn. rīhe, skr. rekha, lekha ‘linia, nacięcie, rysa’, gr. ereíkō ‘rozdzieram, przeszywam (włócznią)’, wal. rhwyg ‘szczelina’, litew. riekiù, riẽkti ‘kroić chleb’ – pol. kroić, łot. kreju, krìet ‘zbierać śmietankę’; w IE wahanie *Hreik- ~ *HreikH- ~ *kreiH- (chyba zmieszane z IE rdzeniem *ker- ‘kroić’, jednak uderza zestawienie słow. –litew.);
• *Hub-, *Humb-, *Hubh-: gr. hybóomai ‘przygarbić się’, hỹbos ‘garb wielbłąda’, hȳbós ‘garbaty’, hȳbázō ‘pochylić się i wymiotować’ – gr. kýptō, perf. kékypha ‘pochylać się’, łac. cūpa ‘beczka, kadź’, gr. kýbda ‘z głową pochyloną naprzód’, kýbēbos ‘z pochyloną głową’, kybistáō ‘spadam na głowę, koziołkuję’ (< *kub-), kȳphós ‘garbaty’, kỹphos, kȳ́phōsis ‘garb’ (< *kūbh-), skr. kumba- ‘gruby koniec kości’, ang. hump ‘garb’ (< *kumb-), hip ‘biodro’, wed. kubhrá- ‘bydło garbate’, stang. geap ‘krzywy’, łot. gubt ‘zakrzywiać się’, w słow. zmiany semantyczne: pol. giąć (zamiast gnąć < *gъnǫti < *gъbnǫti), gibać ‘zginać; kołysać’ (< *ghub-, *ghūb-), ginąć, inne warianty w zestawieniu rozwoju nieregularnego, hasło giąć;
• *Hul-, *Huwal-, *HulHul-: łac. ululāre ‘wyć’ – ang. howl;
• *HurHurdh-, *HuHurdh-, *Hurdh-: luw. ḫuḫurti ‘gardło’ – orm. kokord, gr. gargarízō ‘płukać gardło’, gargareṓn ‘języczek’, litew. gurklỹs ‘wole, podgardle’, pol. gardło, łac. guttur ‘gardło, szyja’;
• *Hwep-: łac. vapor ‘para, opar’ – litew. kvepiù ‘oddychać’;
• *Hʷel-: łac. volvere ‘kręcić się’ – gr. kýklos ‘koło’, skr. cakra-, ang. wheel (< *kʷekʷlo-), gr. pólos ‘biegun, oś niebieska’, pol. koło (< *kʷolo-);
• *Hʷelb-: het. ḫuelpi ‘młode’ – ang. whelp ‘szczenię, młode’, wal. colwyn; istnieje etymologia semicka;
• *HʷelH-: gr. óllȳmi ‘niszczę, burzę’ – stang. cwellan ‘zabijać, niszczyć’, ang. quell ‘dusić, dławić’, kill ‘zabijać’;
• *Hʷerp-: litew. verpiù ‘kręcić się’ – nord. hverfa ‘t.s.’;
• *Hʷesd-: het. ḫašduēr ‘gałęzie, gałązki’, gr. ózos ‘gałąź, pączek’ – sgn. questa ‘wiązka liści, miotełka’;
• *HʷiHwo-: het. ḫuiš, ḫuēš ‘być żywym’ – pol. żywy, scs. živъ, łac. vīvus, gr. bíos ‘życie’, dzṓō ‘żyję’, fut. beíomai, skr. jīvá- ‘żywy’, goc. qius – stisl. kvikr ‘żywy’, kweikja ‘utrzymywać przy życiu’, stang. cwic, cwicu ‘żywy’, ang. quick ‘szybki, żwawy’, sgn. quec, queh ‘żywy’, trac. kik- (< IE *gʷigʷo-);
• *Hʷol-: ang. well ‘studnia’ – niem. Quelle ‘źródło’; istnieje etymologia semicka;
• *Hʷor-, *Hʷeir-, *Hʷir-, *Hʷur-: gr. óros ‘góra’ – pol. góra, s-ch. gòra ‘góra, las’, litew. nugarà ‘grzbiet górski’, łot. garš ‘las’, gãršas ‘bagno’, prus. garian ‘drzewo’, trac. kiri-, kira ‘góra, las’, litew. gìrė, girià ‘las’, gùras ‘urwisko’, łot. dziŗa ‘las’, skr. girí ‘góra’, aw. gairi-, alb. gur ‘skała, kamień’, gr. (Hez.) deirós ‘wzgórze’;
• *Hʷor-: het. ḫāras ‘orzeł’, gr. órnis, gen. órnithos ‘ptak’, stbret. erer ‘orzeł’, goc. ara, niem. Aar, litew. erẽlis, dial. arẽlis, ẽras, ãras, pol. orzeł, orm. oror ‘mewa, kania’ – skr. garuḍa ‘król orłów (mitol.)’ (łączone też nieprzekonująco z skr. garut ‘skrzydło’, łac. volāre ‘latać’ < *gʷel-); istnieje etymologia semicka;
• *Hʷrg-, Hwrg-: het. ḫurki ‘koło’, gr. érgō, eérgō, eírgō, heírgō ‘otoczyć; wykluczyć, odpędzić, powstrzymać’ – ang. quirk ‘gra słów; zawijas’;
• *Hʷrm-, *sHʷrm-: ang. worm ‘robak’ (< *wr̥mi-) – skr. kŕ̥mi- ‘robak’ (spokr. z pol. czerw) – ang. squirm ‘wić się robakowatymi ruchami’;
• *jeHw-: scs. junъ ‘młody’ (pol. junak), goc. junda ‘młodzież’ (< *jĕHu-n-), skr. yúvā ‘młody’, gen. yūnas, łac. juvenis, ang. young, niem. jung, także aw. avi-yāo ‘wzrost’, gr. aízēos, aizḗios ‘silny, krzepki, żywotny’ (< IE *-jeHw-) – stang. iuʒuð ‘młodzież’, ang. youth (reg. zanik ʒ [γ]), sgn. jugund, niem. Jugend (< *jĕkw-n̥-);
• *kouH-: pol. kuć, stpol. kować, kuje, scs. kovati, litew. káuju, káuti ‘uderzać’, łac. cūdō < *cāudō ‘kuję, biję’, stang. hēawan ‘rąbać, ociosywać’, ang. hew, niem. hauen – stang. hæccean ‘siekać, rąbać’, ang. hack, stfryz. tohakia, niem. hacken – stisl. ho̦ggva, szw. hugga; element słownictwa północno-zachodniego;
• *laHw-: pol. lać, leję oraz nalewać, łac. lavō ‘myję’, perf. lāvit ‘umył’ – stisl. leka ‘przeciekać’, stang. leccan, ang. leak, leach ‘czynić mokrym’, latch ‘zwilżać’; obecność laryngalnej zaświadcza wprost het. laḫḫun ‘nalewać’;
• *meH-: pol. mierzyć (wtórnie od miara < PS *měra), skr. mā́ti – stisl. maka ‘robić, wykonywać’, stang. macian, ang. make, sgn. maccian ‘łączyć, dopasowywać’, stang. gemæcca ‘partner’, ang. match ‘kojarzyć w pary; pasować’; obecność laryngalnej potwierdza het. meḫur ‘czas’; istnieje też etymologia wiążąca formy germ. z gr. magẽnai ‘gnieść, malować’ i słow. mazati, pol. mazać;
• *meHw-: gr. myĩa, att. mỹa ‘mucha’, ngr. mýga (z wtórnym -g- [γ] ?), stisl. mý, mýn (< *mĕHuj-), litew. musià, mùsė, musìs, szw. dial. me-hank ‘komar’, mausa ‘mucha’, hol. dial. meuzie, alb. mizë (-zë zdrabniające), orm. mun, gen. mnoy – pol. mucha, meszka, mszyca < *mous-, *musi- – łac. musca ‘mucha’ < *muksā, stsas. muggia ‘komar’, stang. mycg, ang. midge ‘drobna muchówka’, sgn. mucka < *mukjōn, niem. Mücke ‘komar’ (< IE *mĕkwi-); być może związane z izoglosą bałtosłowiańsko-indoirańską *moḱ(s)-, p. też tutaj;
• *miHw-: skr. mīvāmi ‘grubnąć’, stisl. mývell ‘kula’ – szw. dial. miggel ‘śnieżka, kula śnieżna’;
• *naHw-: gr. naũs, neõs ‘statek’, nḗios ‘należący do statku’, néō ‘płynę’ (imperf. énneon < *e-snā-), łac. nāvis ‘statek’, nāre ‘pływać’, skr. nāu- ‘statek’, acc. nā́vam, stisl. naust ‘pływający dom’, nór ‘łódź’, nóatún ‘miasto statków’, sgn. ver-nawun ‘tratwy z drewnem’ – gr. nḗkhō ‘płynę’, dor. nãkhō, stisl. no̦kkue ‘czółno’, stang. naca, stsas. naco, sgn. nacho, niem. Nachen, dial. Ache;
• *newH-, *Hnwe-: pol. dziewięć, łac. novem, skr. náva, gr. hom. *enwa-, goc. niun, sgn. niun, stisl. nío – stang. stsas. nigun;
• *perH-: pol. piorun, także Piorun – bóg gromu w panteonie słowiańskim, uroczysko Perynʹ koło Nowogrodu (miejsce kultu Pioruna), hetyckie perunaš ‘skała’ oraz Pirva, bóg miasta Kanesz, trac. peru ‘skała’, skr. parvata ‘góra’, alb. perëndí ‘bóg piorunów’, awest. Piran (imię mitycznego bohatera), grec. keraunós ‘błyskawica’, dalej łac. papāver ‘mak’ (wiązany z piorunem i śmiercią), rumuń. paparună, pirpirune ‘mak’ – obok litew. perkū́nas, ‘imię boga’ i ‘piorun’, perkū́nija ‘burza’, łot. pḕ̦rkôns ‘imię boga’ i ‘piorun’, prus. percunis ‘piorun’, stisl. Fjo̦rgynn (m) i Fjo̦rgyn (ż), goc. faírguni ‘grzbiet górski, góry pokryte dąbrową’, zachowane w zapożyczeniu Przeginia, stang. firgen ‘góra porośnięta lasem’, sgn. Fergunna ‘Rudawy’, fereheih ‘dąb jadalny’, stisl. fjo̦rr ‘drzewo’, stisl. fura ‘sosna’, sgn. forha ‘sosna’, niem. Föhre oraz Kiefer ‘t.s.’ (sgn. kien-forha, pierwsza część o znaczeniu ‘pochodnia’), stang. furh, ang. fir ‘jodła’, niem. Forst ‘bór’ (sgn. *forhist), goc. fairƕus ‘świat’, stang. feorh ‘życie’, sgn. ferah ‘t.s.’, skr. parkatī- ‘święte drzewo figowe’ (w nind. zachowane pierwotne znaczenie: pargāi ‘dąb ostrolistny’), liguryjskie Nymphis Percernibus, wł. dial. porca ‘sosna’, gal. hercos ‘dąbrowa’, Hercynia, Arkynia ‘średniogórze niemieckie’, walij. perth ‘żywopłot’ (*kʷerkʷ-t-?), łac. quercus ‘dąb’, wenet. etnonim Quarquēni; skr. Parjánya- ‘bóg burzy’, w rdzeniu tym obserwujemy także wahania w nagłosie: IE *perH- ~ *perkʷ- ~ *pergʷ- ~ *kʷerkʷ- ~ *kerH-;
• *piHw-, *spiHw-: skr. sphāyate ‘grubnie’, sphīta ‘udany’, pī́van, pī́varī ‘tłusty’, gr. pī́ōn – stisl. spic ‘tłuszcz’, stang. spic, sgn. speck;
• *pjHu-, *spjHu-: pol. pluć, stpol. plwać, pluje, litew. spiáuti, skr. ṣṭhī́vati, goc. speiwan (< IE *spiHw-), gr. ptȳ́ō, łac. spuere (< IE *spjHu-) – goc. spaiskuldra, stisl. spékaldra, sgn. speichaltra, speihhila, niem. spucken;
• *saHwel-: pol. słońce, PS *sъlnь-ko, łac. sōl, gr. hḗlios, hom. ēélios, dor. āélios (< *saHwel-), litew. sáulė, skr. súvar, gen. sū́ras, goc. sauil, stisl. sowulo, szw. sol, ang. sun, niem. Sonne – goc. sugil ‘nazwa runy’, stang. syʒel ‘słońce’ (<*sĕHwel-, por. zestawienie nieregularności);
• *senH-, *senaH-: łac. senātus, gen. senatūs ‘rada (starców)’, senātor ‘członek rady’, senēs ‘starzy’, senior ‘starszy’ – łac. senex ‘stary’, senectus, gen. senectūtis ‘starość’;
• *skaiwH-: gr. skaiós, skaiwós ‘lewy’, łac. scaevus, trac. skaivas – stisl. skeika ‘zbaczać, skręcać w bok’, śgn. schiec, niem. schief ‘skośny, skrzywiony’; por. też scs. šujь ‘lewy’ (< *seujo-), skr. savya-, wal. aswy, aseu < *adseujo-;
• *staH-: pol. stać – stisl. stakkr ‘słup’, stang. staca, ang. stack ‘sterta’, stake ‘słup przy stosie całopalnym; palik’ (zestawienie nie jest pewne);
• *suH-: pol. świnia, pierwotnie przymiotnik o znaczeniu ‘świński’, aw. hū (gen.), alb. thi, stisl. sýr, sú, stang. sgn. sū, ang. sow, swine, niem. Sau, Schwein, toch. B suwo, gal. sutegis ‘chlew’, łac. sūs ‘świnia’, gr. hỹs, sỹs – skr. sūkara ‘wieprz’, pers. xūk, łac. sucula ‘młoda świnia’, stang. sugu ‘locha’, szw. norw. sugga, stir. soc, socc ‘ryj’, śwal. huch, hwch ‘świnia’, bret. houc'h, pcelt. *sukko- (por. zestawienie nieregularności);
• *towH-: skr. tavīti ‘być silnym, mieć moc’ – gr. tygkhánō ‘mam szczęście, mam powodzenie, osiągam, uzyskuję; przypadkowo jestem obecny, zdarzam się’, może także stisl. duga ‘przynosić pożytek’, sgn. tougan (problemy ze spółgłoską nagłosową);
• *truwH-: pol. trwonić < PS *trъvoniti, gr. trȳ́ō ‘wycieńczam, wyczerpuję, gnębię’ – gr. trȳ́khō ‘zużywam, wyniszczam, trwonię, rujnuję’, stisl. þrúga ‘uciskać, gnębić’.

Ruchome zwarte spółgłoski zębowe

W niektórych wyrazach zdarzają się z kolei „ruchome d-” i „ruchome t-”, będące być może śladem po spółgłoskach zwartobocznych typu dl, tl. Znanymi przykładami są:

• skr. áśru ‘łza’, aw. asrū-, litew. ašarà, ãšara, łot. asara, toch. А ākär bez spółgłoski nagłosowej wobec gr. dákry, dákryon, dákryma, stłac. dacruma, łac. lacruma, lacrima, (z l- tłumaczonym jako wpływ sabiń., prawdopodobnie nietrafnie), stir. dér, wal. deigr, pl. dagrau, korn. dagr, goc. tagr, stisl. tár (<*taxr-), stang. tæhher, tear, teagor, sgn. zahar i trahan, niem. Zähre oraz Träne, orm. artausr, pl. artasukʰ, het. išaḫru, z wahaniem nagłosowych *d- / *l- / *dr- / *s- (odpowiednik słow. *slьza jest związany ze śliski) < *dlaḱ-;
• stłac. dautia (pl. n) ‘dary dla posłów i znaczniejszych gości’, łac. lautia (chyba związane z lautus ‘znaczny, okazały’)
• pol. długi, cz. dlouhý, skr. dīrghá-, aw. darəga-, śpers. drang, npers. dirang, alb. gjátë (dial. gljátë), może goc. tulgus ‘stały, umocowany, nieruchomy’ – lit. ìlgas ‘długi’, łot. ilgs ‘długotrwały’, ang. long ‘długi’, łac. longus < *dlHgh-, *dlHongh-;
• łac. dulcis ‘słodki’, gr. gleũkos, glykýs, myc. dereuko < *dlkú-, tu też pewnie orm. kʰałcʰr (słow. *soldъkъ jest związany z nazwą soli);
• pol. dziewierz ‘brat męża’, litew. dieverìs, skr. devár-, gr. dāḗr, orm. taigr, stang. tācor, sgn. zeihhur – łac. lēvir < IE *daiwer-, *laiwer- (?);
• pol. jaskółka, czes. vlaštovka, słowac. lastovička, ros. lastka, lastočka < *dhlaHsk-; zob. o innych problemach z tym wyrazem;
• pol. jaszczur, jaszczurka, ros. jaščer, zestawia się z łac. lacerta i gr. drákōn ‘smok, wąż’, por. wahania w przykładzie „łza”; wyraz słow. może też być zapożyczony; ciekawe mogą być dalsze związki tego wyrazu;
• pol. język, PS *ęzy, a także ozór z niejasnym o-, prus. insuwis, litew. liežùvis, skr. jihvā́, aw. hizvā- (ż), hizū- (m), arm. lezu, osk. fanguuam, stłac. dingua, łac. lingua ‘język’ oraz gingīva ‘dziąsło’, toch. käntu ‘język’, stir. tengae oraz ir. ligur, śwal. tafawt, tauawt (< *tn̥ǵhwāt-), goc. tuggo, sgn. zunga, niem. Zunge, ang. tongue, gr. glōkhís, gen. glōkhĩnos ‘koniec, języczek, czubek’, glõtta, glõssa ‘język’, alb. gjúhë < *dln̥ǵhuH-;
• pol. kłak, wilkołak, stpol. też wilkołek, D wilkołka, cz. klk, vlkodlak, stcz. tlaka ‘zarost jako oznaka dojrzałości’, s-ch. dlaka ‘włosy, sierść’, PS *klъkъ, *tlъkъ, *klakъ, *tlakъ, prus. clokis ‘niedźwiedź’, litew. lokỹs ‘t.s.’, łot. lâcis ‘t.s.’, zach.-bałt. toponim Tlokunpelk ‘niedźwiedzie bagno’ < *tlāk-;
• pol. leszcz, stpol. też kleszcz, ros. leszcz, ukr. liszcz, stcz. dlešč, cz. dlešec < *tlěščь (związane z klaskać, cz. tleskati < *tlēsk-).

Bibliografia