Kalendarium historyczne
Poniżej zestawiono kalendarium ważnych wydarzeń, zarówno odnotowanych przez kronikarzy, jak i wydedukowanych z innych danych, bądź to bezpośrednio związanych z wczesną historią Słowian, bądź też mogących rzucić choćby odległe światło na problem ich pochodzenia. Uwzględniono też kilka znanych faktów z historii Europy i świata, stanowiących tło innych wydarzeń. We wczesnej historii Słowian ludy stepu zdają się odgrywać niebagatelną rolę, dlatego szczególnie uwypuklono wydarzenia zachodzące na stepach na północ od Morza Czarnego oraz na obszarze Meotydy, leżącej między M. Czarnym, M. Kaspijskim a Kaukazem.
Kalendarium zostało oparte na szeregu źródeł, wśród których pragnę wymienić przede wszystkim Kalendarium średniowiecznych dziejów Wielkiego Stepu pióra Witolda Świętosławskiego (http://www.wiswen.republika.pl/kalend.htm, obecnie niedostępne). W historii Egiptu i Bliskiego Wschodu przyjęto tzw. średnią chronologię, w której upadek Babilonu przypada na rok 1595 p.n.e. Zgodnie z chronologią krótką wydarzenie to miało miejsce w roku 1531 p.n.e., według chronologii ultrakrótkiej – w roku 1499 p.n.e., według chronologii długiej – w roku 1651 p.n.e.
| 6500 – 5000 p.n.e. | Kultura Bug – Dniestr, wiązana z najdawniejszymi przodkami Indoeuropejczyków. |
| 5509 p.n.e. | Data stworzenia świata według kalendarza bizantyjskiego. |
| 5500 – 2750 p.n.e. | Nad Dniestrem i Dnieprem kultura Cucuteni-Tripolie, pierwsza miejska kultura w Europie. |
| 5500 – 3500 p.n.e. | Wilgotny klimat na terenie obecnej Sahary sprzyja rozwojowi ludzkiego osadnictwa: przodkowie Semitów i Berberów. |
| 5500 – 5000 p.n.e. | Nad środkową Wołgą kultura Samary, wiązana z przodkami Indoeuropejczyków. W grobach wyobrażenia konia. |
| 5300 – 4100 p.n.e. | W południowej Mezopotamii rozwija się cywilizacja ubaidzka (przedsumeryjska). Pojawia się wynalazek koła, początkowo używanego w garncarstwie. |
| V tys. p.n.e. | W Europie rozprzestrzeniają się idee budowli megalitycznych. |
| 5000 – 4500 p.n.e. | Od Morza Azowskiego po Ural rozwija się kultura chwałyńska. Przypuszczalni przodkowie ludów IE. |
| 4500 – 3500 p.n.e. | Nad Dnieprem i Donem kultura Średniego Stogu przypisywana pierwszym Indoeuropejczykom. Naczynia zdobiono odciskami sznura, podobnie jak później (w dojrzalszej formie) w kulturze ceramiki sznurowej. |
| 4200 p.n.e. | Elam: powstają miasta-państwa. Założenie późniejszej stolicy – Suzy. |
| 4100 – 3000 p.n.e. | W Sumerii (sum. Ki-en-gir, akad. Šumeru, hbr. Šin‘ār, egip. Senger, het. Šanḫara) okres Uruk (Sumerowie). |
| 4000 – 3200 p.n.e. | W Egipcie okres predynastyczny (kultury Nagada I i Nagada II). |
| ok. 4000 p.n.e. | W kulturze Średniego Stogu udomowienie konia, wykorzystanie do jazdy wierzchem (znaleziska wędzidła). |
| 3761 p.n.e. | Data stworzenia świata w kalendarzu żydowskim. |
| 3700 – 1900 p.n.e. | W Europie (Szwecja – Polska, Holandia – Wołyń) kultura pucharów lejkowatych, przedIE kultura megalityczna. |
| ok. 3700 p.n.e. | Na północ od Kaukazu zjawiają się pochówki w wozach. Zapewne koło było już wtedy wykorzystywane do transportu. |
| 3600 – 2200 p.n.e. | Na stepach nadczarnomorskich od Bugu po Ural rozwija się kurhanowa kultura jamowa, przypisywana ludom indoeuropejskim. |
| 3500 – 2500 p.n.e. | W płd. Syberii, od Jez. Bałchasz po zach. Mongolię, rozwija się kultura afanasjewska epoki miedzi i brązu, przypisywana pewnym ludom indoeuropejskim (przodkom Tocharów). |
| 3500 – 3000 p.n.e. | Pierwsze ślady obecności kuszyckich pasterzy w Rogu Afryki. |
| 3500 – 3300 p.n.e. | Pogorszenie się warunków na Saharze; przodkowie Semitów migrują na wschód przez deltę Nilu. |
| 3500 p.n.e. | Wyobrażenie wozu na 4 kołach z 2 dyszlami w kopalni gliny w Bronocicach, w południowej Polsce. |
| 3400 p.n.e. | Pierwsze znaleziska dowodzące istnienia obrazkowego pisma sumeryjskiego. |
| 3300 – 1300 p.n.e. | Rozwój cywilizacji w Dolinie Indusu (daty szacowane). |
| 3300 – 3050 p.n.e. | Koniec okresu miedzi w Palestynie. Napływająca półnomadyczna ludność semicka przynosi kulturę okresu brązu. |
| 3200 – 1800 p.n.e. | Indoeuropejczycy w Europie: kultura ceramiki sznurowej (Ren – Wołga, Skandynawia – Alpy i Karpaty). |
| 3200 – 3100 p.n.e. | W Egipcie: władcy Górnego Egiptu (czasy króla Skorpiona). |
| 3200 p.n.e. | W Sumerze pierwsze czterokołowe rydwany ciągnięte przez onagery. |
| 3100 – 2686 p.n.e. | W Egipcie: okres wczesnodynastyczny (dynastia zerowa i dynastie I – II). |
| 3100 p.n.e. | Rozpoczęcie budowy Stonehenge (wał ziemny, groby). |
| 3000 – 2500 p.n.e. | Najstarsza warstwa osadnicza Troi (tzw. Troja I). |
| 3000 – 2900 p.n.e. | W Sumerii: okres Dżemdet Nasr, pierwsze formy państwowości. |
| ok. 3000 p.n.e. | W Sumerii powstanie imperium Kisz, pierwszego państwa semickiego. |
| 2900 – 2334 p.n.e. | W Sumerii: wczesny okres dynastyczny, upadek Uruk, dominacja Kisz, później Ur i Lagasz. Okres Gilgamesza. |
| 2850 – 2205 p.n.e. | W Chinach legendarny okres Trzech Czcigodnych i Pięciu Cesarzy. |
| 2800 – 1900 p.n.e. | W Europie kultura pucharów dzwonowatych, być może związana z wczesnymi migracjami ludów IE. |
| 2750 p.n.e. | Fenicjanie (Bani Kan’an ‘Dzieci Kanaanu’) obecni już w Kanaanie. W Tyrze powstaje świątynia Melkarta. |
| 2700 – 2000 p.n.e. | W Europie (dorzecze Łaby – Mołdawia) megalityczna kultura amfor kulistych. |
| 2686 – 2181 p.n.e. | W Egipcie: Stare Państwo (dynastie III – VI, czasy budowy największych piramid). |
| 2500 – 1200 p.n.e. | W płn. Mezopotamii i Syrii Amoryci (Amurru), lud północnosemicki. Przetrwał do inwazji Ludów Morza. |
| 2500 – 2200 p.n.e. | Troja II, zniszczona prawdopodobnie przez napływających do Anatolii Indoeuropejczyków. |
| 2500 – 2300 p.n.e. | Od płn. Syrii po Babilonię zamieszkują plemiona północnosemickie – paleosyryjskie (Ebla, Mari i in.). |
| 2400 – 2000 p.n.e. | W Mezopotamii rozwój wschodniosemickiego języka staroakadyjskiego. |
| 2334 – 2218 p.n.e. | Sargon I Wielki zakłada w Mezopotamii semickie państwo Akad (Agade), pierwsze imperium w dziejach świata. |
| 2300 – 1000 p.n.e. | W zach. Syberii i na stepach na wsch. od Morza Kaspijskiego kultura andronowska (ludy irańskie). |
| 2254 – 2218 p.n.e. | Akad: panowanie Naramsina, najazdy Lulubejów, Gutejów i Amorytów. |
| ok. 2230 p.n.e. | Akad: najazd Gutejów (Gutów, Kutów, plemion z gór Zagros, zob. tutaj). |
| 2218 – 2111 p.n.e. | Okres panowania Gutejów, podczas którego w Mezopotamii zaczęto używać koni. Ciemny okres w dziejach Sumerii. |
| ok. 2200 – 1600 p.n.e. | Plemiona greckie zasiedlają Grecję, przybywając z północy. |
| ok. 2200 p.n.e. | Amoryci zasiedlają Palestynę. |
| 2181 – 2133 p.n.e. | W Egipcie: pierwszy okres przejściowy (dynastie VII – X, najazdy Semitów, m.in. Amorytów). |
| 2159 p.n.e. | Akad: całkowita likwidacja państwa przez Gutejów. |
| 2144 – 2124 p.n.e. | Renesans sumeryjski: król Gudea z Lagasz, zależny od Gutejów. |
| 2133 – 1786 p.n.e. | W Egipcie: Średnie Państwo (dynastia XI – XII, epoka klasyczna w historii Egiptu). |
| 2111 – 2004 p.n.e. | III dynastia z Ur. Okres nowosumeryjski: największy rozkwit cywilizacji sumeryjskiej, podporządkowanie Sumeru, Akadu, Mari i Elamu. Budowa świątyń i zikkuratów. |
| 2070 – 1600 p.n.e. (2205 – 1766 ?) |
Chiny pod rządami pierwszej legendarnej dynastii Xià; według późniejszych autorów chińskich (Sīmǎ Qiān) potomkami Chúnwéi, syna Jié, ostatniego władcy Xià, mieli być Xiōngnú (Hunowie). |
| 2025 p.n.e. | Elamici wyzwalają Suzę spod panowania Sumerów. |
| 2004 – 1763 p.n.e. | Elamici i Amoryci przyczyniają się do upadku III dynastii z Ur. W Sumerii następują rządy Amorytów. |
| ok. 2000 – 1700 p.n.e. | Obelisk z Byblos (napis hieroglificzny) wzmiankuje Lukka (Licyjczyków), znanych później jako jeden z Ludów Morza. |
| ok. 2000 p.n.e. | Pierwsze ślady obecności konia na subkontynencie indyjskim. |
| ok. 2000 p.n.e. | Semici docierają do wilgotnych wyżyn południowej Arabii: do Jemenu i Hadramaut (Ḥaḍramawt) |
| ok. 2000 p.n.e. | Pierwsze koło szprychowe, znane w kulturze andronowskiej. |
| 1900 – 1250 p.n.e. | Troja VI. |
| 1894 p.n.e. | Amoryta Sumuabum (Samurabu) zakłada dynastię w Babilonie. Początek okresu starobabilońskiego. |
| 1815 – 1757 p.n.e. | Okres świetności Mari: państwo stworzone przez Amorytę Jachdunlima, zniszczone przez Hammurabiego. |
| 1813 p.n.e. | Amoryta Szamsziadad zakłada pierwsze państwo asyryjskie (staroasyryjskie, królestwo Górnej Mezopotamii). |
| ok. 1800 p.n.e. | Pierwsze ślady obecności Kasytów (Kaššu) w Mezopotamii. Język kasycki uważany jest za izolowany lub kartwelski. Ostatnie wzmianki o Kasytach pochodzą z czasów Aleksandra Wielkiego, z obszaru na północny zachód od Elamu. |
| ok. 1800 p.n.e. | Język sumeryjski wychodzi z użycia, używany bywa już tylko w literaturze i administracji. |
| ok. 1800 p.n.e. | Najstarsze pisane zabytki języka starokananejskiego wykonane w piśmie alfabetycznym. |
| 1792 – 1750 p.n.e. | Panowanie Hammurabiego w Babilonii, kodyfikacja prawa. |
| 1786 – 1567 p.n.e. | W Egipcie: drugi okres przejściowy (dynastie XIII – XVII); w tym okresie pojawiają się Hyksosi. |
| 1763 – 1595 p.n.e. | Okres imperium starobabilońskiego. |
| ok. 1750 p.n.e. | W płn.-zach. Mezopotamii pojawiają się Huryci, zakładają państwo Mitanni i podbijają Asyrię. Ich władcy noszą imiona indoaryjskie i czczą indoaryjskich bogów. Hodują konie, jeżdżą konno i powożą rydwanem bojowym. |
| ok. 1745 p.n.e. | Kasyci napadają na Babilonię, plądrując Ur i Uruk. |
| XVII – IX p.n.e. | Od Rumunii po Jezioro Bałchasz rozwija się kultura zrębowa, przypisywana Kimerom. |
| XVII – XVI p.n.e. | Wczesny etap kultury zrębowej. |
| 1684 p.n.e. | Najazd Hyksosów na Egipt (zob. tutaj) na koniach, dotąd Egipcjanom nieznanych. Hyksosi zapewne byli Semitami. |
| 1628 p.n.e. | Przypuszczalna data erupcji wulkanu Thera. |
| ok. 1600 – 1100 p.n.e. | Fenicja pod panowaniem egipskim. |
| ok. 1600 – 1046 p.n.e. | W Chinach dynastia Shāng, zwana też Yīn. |
| ok. 1595 p.n.e. | Najazd Hetytów (król Mursilis I) na Halab (Aleppo), Mitanni i Babilon, upadek państwa starobabilońskiego. |
| 1570 – 1157 p.n.e. | Najazd Kasytów (zob. tutaj) i powstanie państwa średniobabilońskiego (dynastia kasycka). |
| 1567 – 1085 p.n.e. | W Egipcie: Nowe Państwo (dynastie XVIII – XX, czasy Totmesów, Tutenchamona i Ramzesów). |
| XV – VII p.n.e. | Na północ od Fenicji, a na zachód od Asyrii rozwija się państwo Amurru. |
| XV – XIII p.n.e. | W użyciu północnosemicki język ugarycki. |
| XV – XIV p.n.e. | Drugi etap i największy rozkwit kultury zrębowej na Ukrainie. |
| 1500 – 500 p.n.e. | Plemiona semickie (protoetiopskie) przekraczają Bab el-Mandeb i osiedlają się wśród ludności kuszyckiej. |
| 1500 – 1200 p.n.e. | Domniemany okres kolonizacji Indii przez Indoeuropejczyków. |
| 1500 p.n.e. | W kulturze Olmeków znane koło (używane w dziecięcych zabawkach). |
| ok. 1490 p.n.e. | Odrodzenie huryckiego państwa Mitanni w grn. Mezopotamii. |
| XIV – XII p.n.e. | Końcowy etap kultury zrębowej na płd. Uralu. W prawobrzeżnej części Ukrainy rozwija się kultura sabatinowska, czasem traktowana jako forma kultury zrębowej. |
| XIV p.n.e. | Pierwsze wzmianki o Aramejczykach (plemię Ahlamu) w dokumentach akadyjskich. |
| 1400 p.n.e. | Stonehenge traci znaczenie kultowe. |
| 1397 – 1388 p.n.e. | Sojusz Mitanni i Egiptu za Totmesa IV. |
| 1380 – 1336 p.n.e. | Szuppiluiliuma, pierwszy potężny władca Hetytów. |
| ok. 1350 p.n.e. | Podział państwa Mitanni między Asyryjczyków (Chanigalbat) i Hetytów. Początek okresu średnioasyryjskiego. |
| ok. 1300 – 400 p.n.e. | Na obszarze obecnej Polski, Łużyc, Słowacji i Ukrainy rozwija się kultura łużycka. |
| XIII – XII w p.n.e. | Źródła egipskie wspominają lud Turša (Turuš), morskich korsarzy identyfikowanych z Etruskami (łac. Etrusci, Tusci, gr. Tyrrhēnoí). Mowa też o mieście Turuš, czyli o Troi (gr. Troía < *Trosija). |
| pocz. XIII p.n.e. | Zamożne królestwo Wilusa (Ilion, Troja) staje się wasalem Hetytów. |
| pocz. XIII p.n.e. | We wschodniej Anatolii powstają pierwsze państewka urartyjskie. |
| ok. 1275 – 1250 p.n.e. | Zniszczenie potęgi Wilusa – Troi VI (trzęsienie ziemi?). |
| ok. 1270 p.n.e. | Chanigalbat, pozostała część dawnego Mitanni, podbita przez Salmanasara I i zamieniona w prowincję Asyrii. |
| 1243 – 1207 p.n.e. | W Asyrii król Tukultininurta I, szczyt potęgi Asyrii okresu średniego. |
| 1234 p.n.e. | Inwazja Asyryjczyków na Babilon. |
| 1220 p.n.e. | Merenptah odpiera pierwszy najazd na Egipt Ludów Morza: Peleset = Filistyni, Lukka = Licyjczycy, Ekweš = Achajowie, Danuna = Dorowie, Šerden = Sardyńczycy, Tereš = Trojanie (Etruskowie), Šekeleš = Sykulanie (Sykanie), Apiru / Habiru = Hebrajczycy (?). Po klęsce pochodzący z Krety (?) Filistyni osiedlają się w Palestynie. |
| ok. 1190 p.n.e. | Ludy Morza zajmują Hattušas. Koniec państwa hetyckiego. |
| 1184 p.n.e. | Zburzenie Troi według greckiej tradycji; według archeologów dacie tej odpowiada zniszczenie Troi VIIa. |
| 1157 p.n.e. | Najazd Elamitów i upadek państwa średniobabilońskiego. |
| 1124 – 1103 p.n.e. | Panowanie Nabuchodonozora I w Babilonie: renesans świetności. |
| 1116 – 1077 p.n.e. | W Asyrii Tiglatpilesar I, okres świetności. |
| XI – IX p.n.e. | Nad dolnym Dnieprem kultura biełozierska (Kimerowie?), czasem traktowana jako późna forma kultury zrębowej. |
| 1100 – 876 p.n.e. | W Fenicji okres niezależności. |
| 1087 p.n.e. | Zniszczenie Babilonu przez Asyryjczyków. |
| 1085 – 664 p.n.e. | W Egipcie: trzeci okres przejściowy (dynastie XXI – XXV, panowanie Libijczyków i Nubijczyków). |
| 1077 p.n.e. | Zniszczenie państwa średnioasyryjskiego przez Aramejczyków. |
| 1046 – 256 p.n.e. | W Chinach dynastia Zhōu (do 771 p.n.e. zachodnia dynastia Zhōu). |
| X – VIII p.n.e. | Chaldejczycy, plemię semickie mówiące dialektem aramejskim, najeżdżają Babilon. |
| ok. 1000 p.n.e. | Etruskowie pojawiają się na Półwyspie Apenińskim. |
| ok. 1000 p.n.e. | W zachodniej Anatolii pojawiają się Frygowie. |
| po 1000 p.n.e. | Na obszarze Meotydy – na stepach na północ od M. Czarnego – plemiona Taurów i Meotów (Maitai – przodkowie Adygejczyków?, lud indyjski, pokrewny założycielom państwa Mitanni?, lud irański – przodkowie Medów?). |
| po 1000 p.n.e. | W zachodniej części Bałkanów mieszkają Illirowie i plemiona pokrewne, na terenie Austrii i zach. Węgier rozwija się przypisywana im kultura wschodniohalsztacka. |
| po 1000 p.n.e. | Na wsch. i płd. od jeziora Urmia Manejczycy (akad. Mannai, hbr. Minni), lud niewiadomego pochodzenia. |
| ok. 900 p.n.e. | Pierwsze pisane zabytki języka aramejskiego. |
| 884 p.n.e. | Babilonia staje się zależna od Asyrii. Imperium nowoasyryjskie. |
| ok. 858 – 844 p.n.e. | Arame, pierwszy legendarny król Urartu. |
| połowa IX p.n.e. | Manea (kraj Manejczyków ze stolicą w Izirtu) w pełni rozkwitu. |
| 843 p.n.e. | W źródłach asyryjskich pierwszy raz pojawia się nazwa Parsuaš, odpowiadająca stpers. Pārsva (Persja). |
| 834 p.n.e. | Źródła asyryjskie pierwszy raz wspominają o Medach (Madai), ludzie indoeuropejskim, przodkach Kurdów. |
| 825 p.n.e. | Umiera Sarduri I, który umocnił państwo Urartu (Ararat) nad jeziorami Wan i Urmia ze stolicą w Tuszpie. |
| 814 p.n.e. | Założenie Kartaginy – kolonii fenickiej w północnej Afryce. |
| VIII – II p.n.e. | Nad środkową Wołgą oraz w dorzeczu Kamy i Białej kultura ananińska, przypisywana ludom ugrofińskim. |
| ok. 800 – 650 p.n.e. | Nadczarnomorskie stepy zamieszkują Kimerowie (Kimmeriowie), lud irański lub indyjski. |
| VIII p.n.e. | Początek epoki żelaza w Europie Środkowej. |
| 770 – 256 p.n.e. | W Chinach wschodnia dynastia Zhōu. |
| 753 p.n.e. | Tradycyjna data założenia Rzymu. |
| 745 – 727 p.n.e. | Na tronie Asyrii Tiglatpilesar III, reformator i inicjator przymusowych przesiedleń podbitych ludów. |
| 735 p.n.e. | Spustoszenie Urartu przez Asyryjczyków. |
| 730 – 713 p.n.e. | Rusa władcą Urartu. Napaści Kimerów i Asyryjczyków. |
| 729 p.n.e. | Tiglatpilesar III zasiada także na tronie Babilonii. |
| 725 – 720 p.n.e. | Iranzu na tronie Manei. Szczyt rozkwitu państwa. |
| 722 – 705 p.n.e. | Na tronie Asyrii Sargon II, rozpoczyna się szczytowy okres rozkwitu państwa nowoasyryjskiego. |
| 720 – 711 p.n.e. | Opanowanie anatolijskiego i syryjskiego wybrzeża Morza Śródziemnego przez Frygów pod wodzą króla Midasa. |
| 716 p.n.e. | Sargon II zdobywa Izirtu, stolicę Manei. |
| 714 p.n.e. | W Manei pojawiają się Kimerowie (akad. Gimirru, hbr. Gimmirai), przybywając z dawnej ojczyzny zwanej Gamiru lub Uišdiš. Z ich pomocą Sargon II najeżdża Urartu, które upada całkowicie w ciągu kolejnych 100 lat. |
| VII p.n.e. | Scytowie (na wschodzie zwani Sakami / Śakami), wypędzeni z poprzednich siedzib przez Massagetów (inną gałąź ludów irańskich), przekraczają rzekę Arakses (Araks – ale prawdopodobnie Jaksartes, Syr-Darię) i zjawiają się nad Morzem Czarnym, gdzie rozpraszają i asymilują Kimerów (około 650 p.n.e.). |
| VII p.n.e. | Medowie podporządkowują sobie plemiona irańskie, w tym Persów. |
| 689 p.n.e. | Zniszczenie Babilonu przez króla Asyrii Sanheriba (Sennacheryba). |
| 681 – 669 p.n.e. | Władcą Asyrii Asarhaddon. |
| 680 p.n.e. | Kimerowie najeżdżają Frygię, powodując jej upadek. Ginie frygijski władca Midas. |
| 676 p.n.e. | Scytowie i Manejczycy wdzierają się do Asyrii i Syrii. Wódz scytyjski Bartatua pojmuje za żonę córkę Asarhaddona. |
| 674 – 667 p.n.e. | Najazdy Asyryjczyków na Egipt, wypędzenie faraona Taharki. Asyria największą potęgą spośród dotąd istniejących. |
| 669 – 631 p.n.e. | Asurbanipal (Sardanapal), ostatni wielki władca asyryjski. |
| 668 – 667 p.n.e. | Założenie miasta Bizancjum, późniejszego Konstantynopola / Stambułu, ponoć przez Byzasa / Byzantosa z Megary. |
| 664 – 332 p.n.e. | Egipt: Epoka Późna (dynastie XXVI – XXXI). |
| 657 – 652 p.n.e. | Kimerowie najeżdżają Lidię i niszczą Sardes. Ginie lidyjski władca Gyges. |
| 648 p.n.e. | Asyryjczycy pod wodzą Asurbanipala zdobywają Babilon i niszczą Suzę. |
| 645 p.n.e. | W chińskich dokumentach pierwsze wzmianki o Yuèzhī, plemieniu indoeuropejskim, tocharskim bądź irańskim. |
| 639 p.n.e. | Ostatni atak asyryjski na Elam, który wkrótce dostaje się pod panowanie perskie. |
| 624 p.n.e. | Według źródeł lankijskich urodził się Siddhartha Gautama zwany Buddą. Data ta jest sporna. |
| 616 p.n.e. | Medowie podbijają królestwo Manejczyków i mieszają się z jego ludnością. |
| 612 – 539 p.n.e. | Dynastia chaldejska w Babilonie: państwo nowobabilońskie (największy władca: Nebukadnesar = Nabuchodonozor II). |
| 612 p.n.e. | Medowie, Persowie i Chaldejczycy (z Babilonii) niszczą Niniwę i w następstwie królestwo asyryjskie. |
| 600 – 475 p.n.e. | Okres największego rozkwitu kultury etruskiej. |
| VI p.n.e. | Powstanie Awesty, świętej księgi mazdaizmu i zoroastryzmu. Pojawiający się w niej termin Xiiaona odnoszony bywa do późniejszych Hunów lub Chionitów (z IV wieku n.e.). |
| VI p.n.e. | Ormianie osiedlają się na terenach Urartu. |
| VI p.n.e. | Na stepach nadwołżańskich zjawiają się irańscy Sauromaci, znani później jako Saromaci i wreszcie Sarmaci. |
| VI p.n.e. | Początek rozwoju kultury jastorfskiej między dolną Łabą a dolną Odrą. Jej nosicielami byli Germanie. |
| 598 – 590 p.n.e. | Rusa IV, ostatni król Urartu. |
| 597 p.n.e. | Nabuchodonozor II pierwszy raz zdobywa Jerozolimę. |
| 587 p.n.e. | Nabuchodonozor II drugi raz zdobywa Jerozolimę. |
| 585 p.n.e. | Scytowie niszczą Urartu. |
| 566 p.n.e. | Narodziny Buddy według źródeł greckich. |
| 560 – 546 p.n.e. | Władca Lidii Krezus. |
| ok. 550 p.n.e. | Na Pomorzu rozwija się kultura pomorska (k. wejherowsko-krotoszyńska lub k. urn twarzowych, wyrosła z kultury urn domkowych, należącej do kręgu kultury łużyckiej), która później ekspanduje daleko na południe. |
| 550 – 336 p.n.e. | W Persji dynastia Achemenidów (Cyrus, Kambyzes, Dariusz, Kserkses). |
| 550 p.n.e. | Upadek Medii (Medowie zostają podbici przez Persów). |
| 546 p.n.e. | Wojna lidyjsko-perska. Krezus przegrywa i zostaje perskim namiestnikiem kraju. |
| 539 p.n.e. | Król perski Cyrus II Wielki kładzie kres istnieniu imperium nowobabilońskiemu (chaldejskiemu). |
| 525 – 404 p.n.e. | Po raz pierwszy perska władza w Egipcie: Kambyzes, władca z dynastii Achemenidów, i jego następcy. |
| 513 – 512 p.n.e. | Nieudany najazd Persów na tereny zajęte przez Scytów. |
| 508 p.n.e. | Rzymianie odsuwają od władzy Tarkwiniusza Pysznego i ustanawiają republikę. |
| V p.n.e. | Okres najazdów Scytów na zachód, od Odry po Bałkany, upadek kultury łużyckiej. |
| V p.n.e. | Na obszarze Meotydy zjawiają się pierwsze plemiona Madziarów (Węgrów, zob. tutaj). |
| 490 – 479 p.n.e. | Wojny grecko-perskie. |
| 485 – 425 p.n.e. | Herodot z Halikarnasu, grecki historyk; w swoim dziele wspomina obok Scytów Nomadów również Scytów Królewskich, Scytów Rolników (między Ingułą a Dnieprem – Trakowie?) i Scytów Oraczy (Wołyń i Podole – potomkowie kultury czernoleskiej? przodkowie Słowian?). |
| 483 p.n.e. | Narodziny Buddy według źródeł indyjskich. |
| ok. 450 p.n.e. | Na ziemiach południowej Polski (okolice Ślęży) pojawia się kultura lateńska (przybyli z Czech Celtowie z plemienia Bojów, tworzący później związek Lugiów). |
| 410 p.n.e. | Turkijskie plemię Wūsūn (o wyglądzie jasnookich i rudobrodych kaukazoidów) zostaje przepędzone przez Yuèzhī z prowincji Shǎnxī w góry Qílián Shān (Nánshān) na granicy prowincji Gānsù i Qīnghǎi. Ich nazwa w tamtych czasach brzmiała prawdopodobnie Asman, może pochodzić od słowa Asena (Aşina) ‘wilczyca’ lub od mandżurskiego aisin ‘złoto’. Możliwe, że odpowiadają oni Asii u Strabona oraz Issedones u Herodota i Ptolemeusza. Dziś jedno z plemion Kazachów to Uysyn. |
| IV p.n.e. | Chińskie kroniki wzmiankują tunguskie plemiona Dōnghú. |
| 390 p.n.e. | Najazd Galów (Celtów) na Rzym. |
| ok. 350 p.n.e. | Celtowie (z plemienia Wolków?) w okolicach Kietrza (woj. opolskie). |
| 341 – 332 p.n.e. | Perscy Achemenidzi po raz drugi panują w Egipcie. |
| 339 p.n.e. | Klęska Scytów i śmierć ich króla Ateasa na polach Dobrudży w wojnie z Macedonią. |
| 338 p.n.e. | Król Macedonii Filip II podbija Grecję. |
| 336 – 321 p.n.e. | Aleksander Wielki władcą Macedonii i Grecji. |
| 332 – 30 p.n.e. | Egipt: okres grecki (ptolemejski). |
| 329 p.n.e. | Aleksander wielki podbija Kotlinę Fergańską i zakłada tam miasto Aleksandria Eschate, w miejscu obecnego Chudżandu (Leninabadu) w Tadżykistanie. |
| ok. 325 p.n.e. | Na Dolny Śląsk (i Łużyce) przybywa większa grupa Celtów – Lugiów; być może powstaje osada Lugidunum, w miejscu której dziś istnieje Legnica. |
| III – I p.n.e. | Ekspansja kultury jastorfskiej na Pomorzu (Germanie, prawdopodobnie plemiona związku Swebów). |
| III – II p.n.e. | Klęska suszy w środkowej Azji, wielkie ruchy etniczne ludów mongolskich i irańskich. |
| III p.n.e. | Celtyccy Galatowie przekraczają Bosfor i osiedlają na terenie dawnej Frygii. |
| III p.n.e. | Sarmaci napierają na Scytów, w końcu pokonują ich i zajmują ich ziemie. |
| III p.n.e. | Przez Polskę podąża plemię Bastarnów w czasie wędrówki ze Szlezwiku-Holsztynu na wschód, a następnie na południe. Przejściowo osiedlają się na Białych Kujawach i w Kotlinie Hrubieszowskiej (grupa czerniczyńska). |
| ok. 300 p.n.e. | Pierwsze informacje o Hunach (Xiōngnú, w ówczesnej wymowie [hoŋ nho]) zamieszkujących Wyżynę Ordos i najeżdżających Koreę (Dzoson) i Chiny w Epoce Walczących Królestw; w chińskich przekazach zachowały się szczątkowe informacje o języku Xiōngnú, które według najnowszych badań sugerują jego przynależność do jenisejskiej rodziny językowej; jednocześnie istnieją argumenty przemawiające za genetycznym pokrewieństwem Xiōngnú i ludów turkijskich. Odrzucenie twierdzenia o tożsamości Xiōngnú i Hunów jest bezzasadne i sprawia, że ci ostatni stają się narodem bez historii, pojawiającym się znikąd. Xiōngnú byli przyczyną rozpoczęcia budowy przez Chińczyków Wielkiego Muru. |
| 283 p.n.e. | Koniec odrębności politycznej Etrusków. |
| 264 – 241 p.n.e. | I wojna punicka (Rzymu z Kartaginą). |
| przed 250 p.n.e. | Celtowie osiedlają się pod Krakowem. |
| 256 – 221 p.n.e. | Bezkrólewie w Chinach. |
| 250 – 170 p.n.e. | Na terenie Polski środkowej i południowej powstaje kultura przeworska przypisywana Wandalom. jej powstanie związane jest prawdopodobnie z przybyciem nowych grup ludności z zachodu i ich osiedlenie się wśród dawnych twórców kultury pomorskiej. Zachodni odłam Wandalów, Silingowie, wchłania w siebie dawną ludność celtycką ze związku Lugiów, po których długo jeszcze pozostaje stara nazwa, teraz używana na oznaczenie związku plemion wandalskich. |
| 247 p.n.e. – 227 n.e. | Dynastia Arsacydów stworzona przez Parnów, twórców Partii. |
| 240 – 209 p.n.e. | Panowanie pierwszego historycznego władcy Xiōngnú o imieniu Tóumàn (Tumen). Rozdrobnione i walczące dotąd ze sobą plemiona stepowe Xiōngnú tworzą pierwsze potężne państwo (stepowy związek plemienny). Był to twór niejednorodny etnicznie, prawdopodobnie podległy Yuèzhī. W ciągu następujących wieków plemiona turkijskie asymilują inne ludy, w tym jenisejskie i indoeuropejskie (głównie irańskie: Scytów, Saków, Sarmatów). |
| 239 p.n.e. | Rozpad hellenistycznego państwa Seleucydów: Iran zajmują Parnowie, później uniezależnia się grecka Baktria. |
| 233 – 230 p.n.e. | Na tereny u ujścia Dunaju i do dzisiejszej Mołdawii docierają Bastarnowie, twórcy kultury Poineşti-Łukaszewka. |
| 230 – 200 p.n.e. | Pierwsze napaści Germanów na terytoria rzymskie: Bastarnowie i Skirowie (Celtowie?) atakują Olbię nad M. Czarnym. |
| 221 p.n.e. | Chiński cesarz Shǐ Huángdì zakłada dynastię Qín, od której nazwy pochodzi określenie „Chiny”; ataki Hunów prowadzą do wprowadzenia broni żelaznej w armii chińskiej i są przyczyną wybudowania Wielkiego Muru. |
| 218 – 201 p.n.e. | II wojna punicka. |
| 209 – 174 p.n.e. | Panowanie Mete-chana (Mote, Batur, Baγadur, Bağadur, Modu Shanyu, chiń. Màodùn Chányú), władcy imperium Xiōngnú, syna Tumena. Jedna z wersji z jego imienia żyje do dziś w polskim wyrazie bohater i w nazwie mongolskiej stolicy Ulaan Baatar ‘Czerwony Bohater’. |
| 208 p.n.e. | Mete-chan pokonuje Dōnghú, którzy dzielą się później na Xiānbēi i Wūhuán. |
| 206 p.n.e. – 220 n.e. | W Chinach dynastia Hàn (do 8 p.n.e., częściowo do 24 n.e. dynastia Hàn Zachodnia, od 25 n.e. Hàn Wschodnia). |
| koniec III p.n.e. – II n.e. |
Nad środkowym Bugiem i Prypecią po ujście Berezyny do Dniepru na ziemiach opuszczonych przez Scytów rozwija się kultura zarubiniecka, z wpływami kultury pomorskiej, lateńskiej i kultur stepowych. |
| II p.n.e. | Wśród Sarmatów wyodrębniają się Jazygowie, Roksolanie, Alanowie, Aorsowie. |
| II p.n.e. | Chińska kronika wzmiankuje Antów, lud należący do grupy Aorsów, zamieszkujący między M. Kaspijskim a J. Aralskim. |
| 178 – 177 p.n.e. | Xiōngnú i Wūsūn pod wodzą Mete-chana najeżdżają Yuèzhī zamieszkujących dzisiejszą prowincję Gānsù. Wśród wykazu podbitych ludów można znaleźć pierwszą wzmiankę o Oguzach (O-kut, chiń. Hūjiē, Hūdé, Wūjiē, Wūhù). |
| 155 p.n.e. | Yuèzhī pod naciskiem Xiōngnú i Wūsūn przenoszą się na południe, przekraczając granicę miejskiej greko-baktryjskiej cywilizacji Dàyuān („Wielkich Jonów”) w Kotlinie Fergańskiej. Osiedlają się na północnym brzegu rzeki Oksus (Amu Daria), w Transoksanii (obecny Tadżykistan i Uzbekistan), na północ od właściwego królestwa Baktrii. |
| ok. 150 p.n.e. – I n.e. |
Na północ od szlaku przemarszu Bastarnów na podłożu kultury pomorskiej rozwija się oksywska kultura jamowa (Rugiowie? Lemowiowie?). |
| 149 – 146 p.n.e. | III wojna punicka i ostateczna zagłada Kartaginy. |
| ok. 145 p.n.e. | Aleksandria nad rzeką Oksus zostaje spalona przez Yuèzhī. |
| ok. 140 p.n.e. | Sakowie podbijają państwo Greków Baktryjskich. |
| 140 – 87 p.n.e. | Panowanie Wǔdì, zwanego pogromcą Xiōngnú. |
| 133 p.n.e. – 89 n.e. | Wojny chińsko-huńskie; cesarz Wǔdì i jego następcy z zachodniej dynastii Hàn doprowadzają do całkowitego rozbicia Xiōngnú i ich poddania władzy Chin. |
| 124 p.n.e. | Wojna Tocharów (Yuèzhī) z Partami, w czasie której ginie król Partów Artabanus I. Tocharowie osiedlają się w Baktrii. |
| I p.n.e. | Sarmaccy Alanowie osiedlają się u podnóży Kaukazu; ich potomkami są dziś Osetyńczycy. |
| I p.n.e. | Goci w południowej Szwecji i na wyspie Gotlandii. |
| ok. 100 p.n.e. | Koniec odrębności etnicznej Etrusków (ulegają latynizacji). |
| ok. 100 p.n.e. | Roksolanie najeżdżają Krym. |
| ok. 100 p.n.e. | Burgundowie opuszczają Bornholm i lądują na Pomorzu (w ujściu Odry?); data bardzo niepewna. |
| 73 p.n.e. | Powstanie Spartakusa. |
| ok. 70 p.n.e. | Tocharowie opanowują Hindukusz, kończąc istniejące tam wcześniej rządy Greków. |
| 58 p.n.e. | Ostateczne odepchnięcie Xiōngnú od Wielkiego Muru. |
| przed 50 p.n.e. | Migracja części Rugiów (Ulmerugiów) z Rugii na Pomorze środkowe i wschodnie. |
| 44 p.n.e. | Zabójstwo Cezara. |
| 36 – 35 p.n.e. | Zniszczenie drugiego państwa Hunów w Turkiestanie i w Kotlinie Dżungarskiej. |
| 31 p.n.e. | Bitwa pod Akcjum, Oktawian August zwycięża Marka Aureliusza i Kleopatrę, uważaną za ostatniego faraona. |
| 30 p.n.e. – 14 n.e. | Rządy Oktawiana Augusta, uważanego za pierwszego cesarza rzymskiego. |
| 27 p.n.e. | Ogłoszenie końca republiki rzymskiej i powstania Imperium Romanum. |
| I n.e. | Według badań językoznawców rozpad języka pragermańskiego na wschodniogermański i zachodniogermański. |
| I n.e. | U ujścia Wisły pojawiają się Goci i związana z nimi kultura wielbarska (trwająca do V), później przybywają tam Gepidowie. |
| I n.e. | I n.e. – Jazygowie na Niz. Węgierskiej, Roksolanie na pograniczu rzymskim. |
| 9 – 23 n.e. | W Chinach dynastia Xīn. Koniec zachodniej dynastii Hàn |
| 48 n.e. | Ostateczne wyparcie Xiōngnú z Chin; w ciągu 10 lat ich miejsce zajmują i uzyskują panowanie nad Wielkim Stepem tunguskie plemiona Xiānbēi (przodkowie dzisiejszych Sibe, Xībó spokrewnionych z Mandżurami). |
| 78 – 240 | Państwo Kuszanów w płn. Indiach, Pakistanie i Afganistanie. Źródła chińskie opisują wcześniej Kuszanów (Guìshuāng) jako jedną z grup Yuèzhī (Tocharów). Kuszanowie używali języka baktryjskiego z grupy irańskiej, a przez ludność miejscową byli określani jako Huna. Państwo Kuszanów popadło w zależność od perskich Sasanidów, ale jego pozostałości mogły dotrwać nawet do VI wieku. |
| 79 | 23-24. VIII., za panowania cesarza Tytusa, wybuch Wezuwiusza niszczy Pompeje i Herkulanum. |
| 90 – 170 | Hunowie na terenach na północ od Jez. Aralskiego. |
| II – V | Silingowie, odłam Wandalów, w południowej Polsce (stąd Śląsk = kraj Silingów), zach. Ukrainie, wsch. Słowacji. |
| II – III | Drugi odłam Wandalów – Hasdingowie – zajmują tereny nad grn. Dunajem. |
| II – III | Rozwój kultury czerniachowskiej, powstałej przez nałożenie się kultury wielbarskiej na zarubiniecką. |
| II | Między Kaukazem a Wołgą mieszkają Serb |
Redakcja Reklama Kontakt Nasze portale i blogi
Wszelkie prawa zastrzeżone | Dział tematyczny Mindly.pl | Zasady korzystania & Polityka prywatności
