Związki łączące słowiański z innymi jęz. IE - część 3

Ciekawie przedstawiają się zbieżności języków słowiańskich (lub bałtosłowiańskich) z niektórymi językami kentumowymi. Szczególnie interesujące są zbieżności słowiańsko-anatolijskie i bałtyjsko-anatolijskie. Przykłady:

• het., luw. kiša- ‘czesać’ – słow. česati,
• het. kutru-, kutruwa- ‘świadek’ – litew. gudrùs ‘mądry’, gud- ‘chwytać, dostać’ (brak w słow.);
• het. paprai- ‘brudzić (się)’ – słow. paprati, babrati,
• het. papparš- ‘kropić’ – czes. pršeti ‘dżdżyć’ (także w tocharskim pärs-);
• het. tar- ‘mówić’ – litew. tar̃ti, tãria, tãrė ‘t.s.’ (brak w słow.);
• het. te- ‘mówić’ – słow. děti ‘t.s.’ (znaczenie zachowane w scs., por. dzieje ‘historia’, czyli ‘coś, o czym się mówi’);
• het. waršmaš ‘słoma’ – łot. varsms ‘kupa zboża’;
• przyrostek het. -ašti tworzący abstrakta – słow. -ostь (np. het. dalugašti = pol. długość, znaczeniowo i formalnie);
• przyrostek het. -tallaš tworzący nazwy działacza (np. aršanatallaš ‘zazdrośnik’) – słow. -teljь (np. pol. nauczyciel).

Zbieżności te mogą być sprawą przypadku, jednakże mogą też dowodzić bezpośredniego sąsiedztwa dialektów protosłowiańskich i protoanatolijskich w odległej przeszłości, jeszcze w epoce jedności indoeuropejskiej. Być może też przodkowie Bałtosłowian nasunęli się na tereny zajmowane wcześniej przez Anatolijczyków (kultura trypolska?), gdy ci odeszli na Bałkany, a następnie do Anatolii. Pozostałości ludności anatolijskiej mogły stanowić substrat na tym terenie, a obserwowane dziś zbieżności mogą mieć charakter bardzo dawnych zapożyczeń z tego substratu.

Na uwagę zasługują także zbieżności bałtosłowiańskie z językami italskimi i celtyckimi, często z germańskimi, rzadko z greckim lub albańskim (tzw. słownictwo północno-zachodnie). Czasem odpowiednika słowiańskiego brak. Odpowiedniki łacińskie wykazują czasem rozwój protoitalski: mają spółgłoski bezdźwięczne na miejscu dźwięcznych i dźwięcznych przydechowych. Przykłady:

• *awiǵ- ‘owies’: litew. avižà, łot. àuza, prus. wyse, PS *ovьsъ – łac. avēna (< *avigsna), gr. aigílōps ‘jęczmień na oku’; w słow. i prawdopodobnie w łacinie rozszerzenie -s-;
• *bhabh- ‘bób’: prus. babo, PS bobъ – łac. faba; podobne, lecz nieidentyczne są litew. pupà, alb. bathë, gr. phakós ‘ciecierzyca’;
• *bhedh-, *bhodh-: litew. badýti, bãdo ‘kłuć’, bèsti, bẽda ‘kopać, wtykać’, bẽdrė ‘jama’, PS bosti ‘kłuć, bóść’, pol. bóść, badać – łac. fodiō ‘kopię’, wal. bedd ‘grób’, goc. badi ‘łóżko’, ang. bed, sgn. betti, niem. Bett (szczególny związek bałtosłowiańsko-italski);
• *bharsdhā ‘broda’: prus. bordus, litew. barzdà, łot. bârzda, bā̀rda, PS *borda, pol. broda – sgn. bart, łac. barba, stsas. bursta ‘szczecina’;
• *bharsdhāto- ‘brodaty’: litew. barzdótas, PS *bordatъ, pol. brodaty – łac. barbātus;
• *dhǵhmen- ‘człowiek’: stlitew. žmuõ – PG *gumō, goc. guma, ang. bride-groom ‘narzeczony, pan młody’ (z wstawionym -r-), łac. homō; wyraz ten jest północno-zachodnio-IE innowacją utworzoną od rdzenia *dhǵhem-, por. pol. ziemia, łac. humus;
• *dhrongh- ‘drąg, gruby kij’: litew. drañgas, pol. drąg – stnord. drangr ‘iglica, stercząca skała’, drengr (< *drangjaz) ‘pień, słup, gruby kij’; tu także łac. truncus ‘pień, kadłub’ (z protoital.), zmieszane z *trenk-;
• *galw-: litew. galvà, ‘głowa’, PS *golva, pol. głowa – PG *kalwa-, śgn. kal, niem. kahl ‘łysy’, stang. calu, ang. callow, stniem. calua ‘łysina’, łac. calva ‘czaszka’, calvitium ‘łysina’ (z protoital.); w orm. istnieje forma o nieco innej budowie;
• *ghladh-, *ghlādh- ‘gładki’: litew. glodùs, PS *gladъkъ – sgn. glat ‘gładki, błyszczący’, niem. glatt, ang. glad ‘zadowolony’, łac. glaber ‘gładki’;
• *ǵr̥Hn- ‘ziarno’, PBS *žīrn-: litew. žìrnis ‘groch’, pol. ziarno – PG *kurna- ‘ziarno’, ang. corn, łac. grānum, stir. grán; może IE *ǵerH- ‘dojrzewać’;
• *kailu-, *kailo-: prus. kailūstikan ‘zdrowie’, kails! ‘cześć!’, PS *cělъ, pol. cały, całować – PG *xaila- ‘zdrowy, cały’, ang. whole, stang. hāl, goc. hails, sgn. heil ‘zdrowy, cały’, wal. coel ‘znak, omen’, stwal. coilou (lm) ‘znaki (z których się wróży)’, stbret. coel ‘wróżenie z trzewi’, stwal. coiliaucc, stkorn. chuillioc ‘augur (wróżący z lotu ptaków)’, air. cēl ‘wróżenie z lotu ptaków’; być może tu także gr. Hez. koĩly ‘piękno’, choć wal. oe wskazuje na *ai, nie *oi; przykłady celtyckie dość odległe znaczeniowo, może związane z łac. caelum ‘niebo’ < *kāidlom lub *kāidslom, wówczas leksem byłby wyłącznie germańsko-bałtosłowiański;
• *kou- ‘kuć’: litew. káuti, káuna ~ káuja, kóvė ‘uderzać’, pol. kuć, stpol. kować, kuje, scs. kovati, PS kyjь ‘młot’ – stang. hēawan ‘rąbać, ociosywać’, ang. hew, sgn. houwan, niem. hauen ‘ciąć, rąbać, siekać’, łac. cūdō < *cāudō ‘kuję, biję’, incūs, gen. incūdis ‘kowadło’, ir. cuad ‘bić, walczyć’; przykład z ruchomym k;
• *ḱāwer-, *ḱēwer-, *sḱāwer-: litew. šiaurỹs ‘wiatr północny’, šiáurė ‘północ’, šiaurùs ‘przenikliwy wiatr’, PS *sěverъ ‘północ’ – goc. skūra windis ‘huragan’, sgn. scûr ‘ulewa’, łac. caurus ‘wiatr północno-wschodni’;
• *ḱr̥Hs- ‘szerszeń’: litew. širšuõ, stprus. sirsilis, PS *sьršenь, pol. szerszeń – PG *xurznata-, sgn. hornaʒ, hornuʒ, ang. hornet, nider. horzel, łac. crābrō;
• *leikH-: litew. lýgus ‘równy’, prus. laygnan ‘policzek’, pol. lico, policzek, oblicze, ros. óblik ‘oblicze’ – PG *līk- ‘ciało, wygląd; podobny’, goc. leiks ‘podobny’, leik ‘ciało’, ang. like ‘jak’, -ly, przyrostek przysłówków, niem. gleich ‘podobny’, Leiche ‘trup’, ir. lессо ‘policzek’, nir. lеаса; por. skr. likhati ‘znakować, pisać’;
• *leugh-: stlitew. luginaite ‘zdradziecki’, pol. łgać – PG *leug- ‘kłamać’, goc. liugan ‘kłamać’, laugnjan ‘przeczyć’, sgn. lugî ‘kłamstwo’, stir. gen.sg. logaissi ‘kłamcy’, follugaim ‘ukrywam’; niejasny stosunek do stisl. lokka ‘oszukiwać’, litew. lūgóti ‘prosić’, łot. lùgti < IE *lug-;
• *lēn-: litew. lė́nas, lė͂nas ‘łagodny, cichy’, PS lěnivъ, pol. leniwy – łac. lēnis ‘leniwy’;
• *mōr-, *mər- ‘akwen, morze’: litew. mãrės ‘zatoka’, PS *morje ‘morze’ – PG *mar- ~ *mōr- ‘morze’, goc. marei, ang. poet. mere ‘morze’, moor ‘bagno’, łac. mare, stir. muir, wal. mor (w celt. -o-, nieregularne skrócenie *-ō-?);
• *mous-, *mus-, *musk- ‘mech, pleśń’: litew. mùsos ‘pleśń’, PS *mъxъ ‘mech’, bułg. múxăl ‘pleśń’ – sgn. mos ‘mech, bagno’, mios, mies ‘mech’, stang. méos ‘mech’, ang. moss ‘mech, torfowisko’, łac. muscus ‘mech’;
• *nōu-, *nəu-: prus. nowis ‘tułów’, łot. nâve ‘śmierć’, nāvītiēs ‘trudzić się, kłopotać się’, litew. nõvyti ‘męczyć, umartwiać’, scs. navь ‘trup’, stczes. náv, -i (m) ‘kraina zmarłych’, pol. Nawia ‘t.s.’, stpol. naw ‘trup’, scs. unaviti ‘zmęczyć, znużyć’, unyti ‘stracić nadzieję, zwątpić, zasmucić się, zmarkotnieć, nie dbać’, ros. nýtь ‘być przygnębionym, smutnym’ – PG *nau-, *nāu- ‘trup, zmarły’, goc. naus, pl. naweis, stang. nē, nēo, stisl. nár, stirl. núne (wcześniejsze naunae), wal. newyn ‘klęska głodu’ (< IE *nəwĕnjo-), bret. naoun (< *nəwĕno-) ‘t.s.’, śrwal. neued ‘tęsknota, kłopot’ (*nāwitā); znaczenie ‘trup’ jest obecne w germ., bałt. i słow.;
• *porḱ-  ‘prosię’: litew. par̃šas ‘prosię’, PS *porsę, pol. prosię – PG *farxa-, sgn. farah, łac. porcus;
• *sek- ‘ciąć, siec’: litew. išsė́kti ‘wyciąć, wydłubać’, scs. sěkǫ, sěšti, pol. siec, scs. sěčivo ‘siekiera’ (tylko w BS długie -ē-) – łac. secō ‘obcinać’, ir. ésgid ‘odrąbuje’; tutaj należą także sgn. seh ‘lemiesz’, sëga, saga ‘piła’, niem. Säge, łac. secēna ‘tasak kapłana’, alb. shat ‘motyka’, wątpliwe czy także siekiera;
• *sēi- ‘siać’: litew. sė́ti, sė́ja, pol. siać – PG *sǣjan-, ang. sow, stang. sāwan, goc. sajan, łac. serō ‘sieję’ (< IE *sēi- ‘rzucać’);
• *skeit-, *skoit-: prus. scaytan ‘tarcza’, litew. skiẽtas ‘grzebień tkacki’, łot. šķiêts ‘t.s.’, šķieta ‘grzebień na mostku gęsi’, PS *ščitъ ‘tarcza’ (w polskim ‘umbo, wierzchołek tarczy’, wtórnie ‘wierzchołek góry’) – łac. scūtum ‘tarcza’, ir. scíath, wal. ysgwyd; formy italoceltyckie i słowiańskie mają to samo znaczenie;
• *tetksl-: litew. tašìklis, łot. teslis, PS tesla, teslo ‘ciosło, toporek ciesielski’ – sgn. dehsala ‘t.s.’, stisl. þexla, łac. tēlum ‘broń zaczepna’, stir. tál ‘siekiera’ (< *tōkslo-);
• *trenk-: litew. treñkti, trenkiù ‘trzasnąć, uderzyć’, trankýti, trankaũ ‘trzaskać’, PS *trǫtiti, pol. trącić oraz scs trutъ ‘straż, oddział’, strus. trutъ ‘mnóstwo’– goc. þreihan ‘ściskać’, stsas. þringan ‘naciskać’, sgn. drangôn ‘napierać’, łac. truncus ‘odcięty pień drzewa, kadłub; przycięty’ (zapewne zmieszane z *dhrongh-);
• *treud-, *troud-: litew. triū͂sas ‘praca, robota’, triū͂sti ‘harować’, łot. traûds ‘kruchy, wątły’, PS *trudъ ‘trud, praca’ – goc. usþriutan ‘obarczać’, stisl. þraut ‘utrapienie, próba’, sgn. drôʒ ‘brzemię, zmartwienie’, łac. trudō ‘pchnąć’, ir. trot ‘spór’ (< *trudno-), troscaim ‘poszczę’, alb. treth ‘obcinam’ (< *treudō);
• *trozd- ‘drozd’: prus. tresde, litew. strãzdas, pol. drozd, głuż. drózn (w słow. nieregularne udźwięcznienie) – stisl. þro̦str, szw. trast, niem. Drossel, łac. turdus, śir. truid ‘szpak’ (< *trozdi), może też gr. strouthós ‘wróbel’;
• *werdh-, *wordh-, *wr̥dh-: litew. var̃das ‘imię’ – PG *wurd- ‘słowo’, goc. waurd, ang. word, łac. verbum;
• *wēr-: PS *věra ‘wiara’ – goc. tuzwērjan ‘wątpić’, unwērjan ‘złościć się’, sgn. wâra ‘prawda, prawdziwość’, wâr ‘prawdziwy’, stisl. vár ‘przyrzeczenie’, łac. vērus ‘prawdziwy’, stir. fír ‘prawdziwy’; pokrewne, ale z innym stopniem samogłoski: aw. var- ‘wierzyć’, varəna ‘wiara’, oset. urnyn ‘wierzyć’.

Część wyrazów słownictwa północno-zachodniego to prawdopodobnie stare zapożyczenia z języków nieindoeuropejskich. Przykłady:

• *abel-, *abōl-, *abal-, *ablu- ‘jabłko’: litew. óbuolas ‘jabłko’, obelìs ‘jabłoń’, PS *ablъko, pol. jabłko – PG *apala-, *aplu-, ang. apple, stisl. epli, ir. aball, wal. afall, łac. Abella (nazwa miasta w Kampanii tłumaczona w Eneidzie jako ‘obfitująca w jabłka’); znane są też rdzenie podobne: *amlu-, *maHlo-, *samlu-, np. gr. mēlon, łac. mālum, palaj. samluwa, luwi samluwanza, het. maḫla ‘winorośl’, skr. āmra- ‘mango’, może też pol. malina; podobne wyrazy występują i w innych językach: bask. sagar ‘jabłko’, fiń. omena, est. õun, gen. õuna, dial. ubin, upin, upo, upu, uwin, liw. umàr, mordw. erz. umaŕ, moksz. maŕ, węg. alma, tur. elma, zach.kauk. *mla-, gruz. vašl-, draw. *veḷ- ‘Syzygium aquaeum, Eugenia aquaea, jabłko wodne’;
• *alis- ‘olcha’: litew. al͂ksnis, alksnỹs, alìksnis, ẽlksnis, scs. jelьxa, słowac. jelša, pol. olcha, olsza – PG *aliza-, sgn. elira, niem. Erle, ang. alder, stang. alor < *alis-, łac. alnus < *alis-no-, stmac. áliza; ten sam rdzeń być może w nazwie wiązu oraz bzu: ang. elder, stang. ellern;
• *almo-, *l̥mo- ‘wiąz’, zapewne związane z nazwą olchy: PS *ilьmъ, *ilьma, ros. ilem, stpol. ilem, pol. limak ‘wiąz szypułkowy’ – PG *alma-, ang. elm, łac. ulmus;
• *apr-, *wapr- ‘dzik, knur, wieprz’: BS *weprja-, łot. vepris, pol. wieprz – PG *ebura-, niem. Eber, stang. eofor, łac. aper; odleglej związane są gr. kápros ‘wieprz’, łac. caper ‘kozioł’ (przykład ruchomego k); za hipotezą zapożyczenia przemawia akad. appāru ‘dzik’;
• *madi-, *medi- ‘miedź’: PS mědь < *medi- ‘miedź’ (-ě- z reg. Wintera) – PG *mat- ‘miedź’ (?), por. stfryz. mes ‘nóż’, śdn. mez, mest ‘nóż’, niem. Messer < sgn. matisahsa (sahsa ‘miecz’); mati- wiązane chyba błędnie z ‘jedzenie’, por ang. meat; tu może też stang. mæsling ‘mosiądz’, niem. Messing; nord. messing, mersing, massing, z podobnych może PS misa (zazwyczaj łączona z łac. mēsa, mēnsa ‘stół’) obok rodzimego mědьnica; następnie *mattjō ‘kilof, oskard, dłuto, motyka’, niem. Metze, metzeln ‘mordować’, *mattuka-, stang. mattuc ‘motyka’ (por. PS motyka); irań. mes, mis ‘miedź’; być może odlegle spokrewnione z fiń. vaski ‘miedź, brąz’, węg. vas ‘żelazo’, ngan. bása < *waśke, sum. guskin ‘złoto’;
• *waldh-, *walHdh-: litew. valdaũ, valdýti ‘władać’, véldu, veldė́ti ‘dziedziczyć’, PS *voldǫ, pol. władać (dawniej włodać) – goc. waldan, łac. validus ‘mocny, silny, żwawy’ (< IE *wălH-dh-), valeō ‘być silnym’ (bez *-dh-).

Osobną grupę stanowią wyrazy znane tylko w italoceltyckim i słowiańskim, ewentualnie także w germańskim (bez bałtyjskiego). Mogą one dowodzić istnienia w przeszłości substratu italskiego (wenetyjskiego), który oddziałał na język Słowian oraz Germanów (poprzez zgermanizowane plemiona wenetyjskie – Wandalów). Tutaj należą:

• *bhruwi- ‘belka, kładka’: strus. bervь ‘ogrodzenie’, czes. břev, gen. břvi ‘kładka’, scs. brъvьno ‘belka’, ros. brevnó, pol. bierwiono – stisl. brú ‘most’, stisl. bryggja ‘przystań’, stniem. brucka ‘most’, niem. Brücke, stang. brycg, ang. bridge, gal. brīva (przykład z ruchomym -k-);
• *delH-: PS *dely, *dьly ‘rodzaj beczki’, błg. délva ‘duży gliniany dzban’ – stang. tala ‘garnek’, łac. dōlium ‘pojemne naczynie gliniane’;
• *dhl̥gh- ‘dług’: PS *dъlgъ – goc. dulgs, stir. dliged < *dhl̥ghito- ‘prawo, obowiązek’ (uważane też za zapożyczenie gockie w słowiańskim);
• *em-, *ĕm-: PS *jęti, *jьmǫ ‘wziąć’ – łac. emere ‘kupić’ < ‘wziąć’, adimere ‘odebrać’, eximere ‘wyjąć’;
• *gelu-, *golo-: scs. golotь ‘kryształy lodu’ (chyba niesłusznie łączone z *želd-), tu może pol. gołoledź – łac. glacies ‘lód’, gelū ‘zimno, mróz’;
• *ghosti- ‘gość’: PS *gostь, pol. gość – PG *gasti-, goc. gasts, ang. guest, stang. gæst ‘gość, obcy, wróg’, niem. Gast ‘gość’, łac. hostis ‘wróg, obcy’; spokr. z het. kasi ‘wizyta’, gr. ksénos ‘obcy’, joń. kseĩnos (< *ghsenwo-), alb. huai ‘obcy’ (< *ghsēn-);
• *ghosti-potis ‘gospodarz’: PS *gospodь (z niejasnym -d-) – łac. hospes, gen. hospitis;
• *g^whr̥nikārio-, *g^whr̥nikērio-: PS *gъrnьčarь, pol. garncarz, czes. hrnčíř – łac. fornicārius ‘rozpustnik’ (pod wpływem znaczenia fornix);
• *g^whr̥niko- ‘garnek, wysklepiona część garnka’: PS *gъrnьcь, pol. garniec – łac. fornix, gen. fornicis ‘sklepienie, krypta’;
• *g^whr̥nīdhlo-, *g^whr̥nitlo- ‘piec’: PS *gъrnidlo, ros. gornilo – łac. *furniculum, skąd wł. fornello, hiszp. hornillo;
• *kastr-: ros. kostrá ‘paździerze’, kostër ‘stos drewna, ognisko’ – łac. castra (pl. n) ‘obóz wojskowy’, castrum ‘warownia’;
• *ken-: PS *čęti, *čьnǫ, pol. zacząć, rozpocząć – łac. recens, gen. recentis ‘świeży, nowo przybyły’; spokrewnione z skr. kanī́n- ‘młody’, aw. kainī-, kainīn- ‘dziewczyna’, gr. kainós ‘nowy, niesłychany’;
• *kladīwo-: PS *kladivo ‘mały młotek’, czes. kladivo, słoweń. kládivo; (-a- z reg. Wintera) – łac. gladium ‘krótki miecz’ (gl- < *kl- jak w glōria);
• *k^was-, *k^wasel- ‘kosz’: PS košь, *košeljь, ros. košel’ – łac. quālus ‘kosz’ (< *quaslos), quasillus ‘koszyk’;
• *lois- ‘bruzda’: PS *lěxa – łac. līra (zwraca uwagę podobieństwo do wzmiankowanego wyżej prus. leyso, stisl. leir ‘ziemia gliniasta’);
• *mănogh-: PS *mъnogъ ‘liczny, mnogi’ – goc. manags, sgn. manag, stir. menicc ‘obfity, częsty, liczny’; pokrewne litew. minià ‘tłum’;
• *pāǵ-: PS *pazъ ‘rowek, fuga, szczelina’, ros. stpol. paz, słoweń. pȃz, pȃž ‘drewniana ściana’ – sgn. fuoga ‘szczelina, szpara, spoina’, niem. Fuge, łac. compāgēs ‘spojenie, połączenie’ i dalej pangere ‘przytwierdzać’;
• *pāstōr- ‘pasterz’: PS *pastyrjь – łac. pāstōr (możliwe dawne zapożyczenie, stąd PS *y na miejscu *ō);
• *pleḱt- ‘pleść, splatać’: PS *plesti, *pletǫ (z rozwojem kentumowym) – sgn. flehtan, łac. plectō; inne formy bez -t-: gr. plékō ‘pleść’ (ale plektḗ ‘sieć’), plókos ‘warkocz’, plókamos ‘t.s.’, plokḗ ‘plecionka’, skr. praśna- ‘plecionka’;
• *polḱā ‘pas ornej ziemi, rola’: PS *polsa, ros. polosá, stpol. płosa – PG *falgō, śgn. falge, stang. fealg, ang. fallow, gal. olca ‘ziemia odpowiednia pod uprawę’, skąd franc. ouche;
• *sekīwom ‘topór, narzędzie do rąbania i siekania’: strus. sěčivo, s-ch. sjȅčivo ‘młot’ – łac. secīvum;
• *sekūr- ‘siekiera’: PS *sekyra – łac. secūris ‘topór, cios, rana’; wyraz ten wydaje się z pozoru derywatem od siec, siekać, tak samo w łacinie, gdzie wydaje się derywatem od secō ‘tnę’; wobec takiej hipotezy jest jednak kilka zastrzeżeń: siekiera nie służy do cięcia, niejasny jest przyrostek -ūr-, a w BS *sēk- występuje stale długie *ē, podczas gdy siekiera ma *e krótkie; wyraz ten jest więc wynikiem upodobnienia przedindoeuropejskiego zapożyczenia (por. baskijskie aizkora związane z aitz ‘skała’, a także asyr. šukurru, egip. šegōr ‘topór’) do rodzimego rdzenia o nieco zbliżonym znaczeniu (to samo stało się później z elephant- ‘słoń’, z którego słowiański wielbłąd; dzięki nieregularnej zmianie fonetycznej wyraz ten da się zinterpretować jako „wielki błąd”);
• *skab-: PS *skoblь ‘skrobak’, ros. skoblenije ‘struganie’, zmieszane wyrazem ‘skobel, klamra, zawias, zasuwa’ – łac. scabere ‘drapać’;
• *slāb-: PS *slabъ ‘słaby’ – łac. lābī, lābor ‘opadać, posuwać się, toczyć się’, stang. slæ̅pan ‘spać’, slæ̅p ‘sen’, ang. sleep, niem. schlafen, Schlaf; zapewne stare zapożyczenie (zawiera -b-), z którego może też stang. slāw ‘powolny, opieszały’, ang. slow, stnord. slæva ‘stawać się otępiałym’, goc. slawan ‘milczeć’, stang. slæ̅wan <  PG *slaiw-, *slaw- (zmieszane z IE *(s)leu-, *(s)leug-, *(s)leut-);
• *stātīwo-, *stətīwo-: stpol. staciwa (pl n.) ‘podstawa warsztatu tkackiego’, s-ch. dial. stative (pl f.) ‘krosna’ – łac. statīvus ‘nieruchomy’, statīva (pl n.) ‘leże’;
• *stel-: PS *stьlati, *steljǫ ‘rozprzestrzeniać’, pol. słać / ścielić – łac. lātus ‘szeroki, obszerny’, stłac. stlatta ‘statek o szerokim pokładzie’;
• *swebl-, *swelb-, *s(w)ēr- ‘siarka’: PS sěra ‘siarka’ – PG *swiblá-z, *swabla-z, stang. swefl, niem. Schwefel, goc. swibl, łac. sulpur, sulphur, stir. sraib, straif ‘siarka’, por. prbłg. sarpur ‘żółta kreda’, czuw. sară ‘żółty’, pură ‘kreda’; podejrzewa się też związek tego wyrazu z greckim asteropḗ, astrapḗ ‘błyskawica’;
• *werǵ-: PS *versti, *vьrzǫ ‘wiązać’, scs. povrěsti – łac. urgēre ‘przymuszać, popychać’.

Szczególnie interesujące są przypadki, gdy w słowiańskim obok wyrazu zbieżnego z italskim zachował się także termin odziedziczony, pokrewny bałtyjskiemu (ich szczegółowej analizy dokonał Martynov). Przykłady:

• *agnъ, *agnę ‘jagnię’, łac. agnus, gr. amnós – *jarъ, stpol. jarka ‘młoda owca’;
• *bedro ‘biodro’, łac. femur, femen < *bhedh-mor/-men – *kъlkъ, bułg. kъlk, litew. kùlšė (→ pol. kulszowy), dalsza etymologia zob. niżej;
• *boršьno ‘mąka’, scs. brašьno ‘pokarm’, ros. bórošno ‘mąka żytnia’, łac. farīna ‘mąka’ (< *farsīna), fār, gen. farris ‘mąka ofiarna z jęczmienia lub orkiszu’, umbr. farsio ‘kasza’ – *mǫka, litew. minklė͂ ‘ciasto’;
• *dětъ, gen. *-u ‘potomstwo’, pol. dziatwa, PS *dětę ‘dziecko’, łac. fētus, gen. fētūs ‘rodzenie; potomstwo’ – *bernъ ‘dziecko’, s-ch. brȅna ‘ciężarna’, zabrénjiti ‘zajść w ciążę (o owcy)’, litew. bérnas ‘dziecko’, goc. barn ‘dziecko’;
• *glъtъ ‘gardło’, ros. glot, czes. hlt ‘łyk’, scs. poglъtiti ‘połykać’, łac. glūtus ‘przełykanie, łyk’ (może też ‘gardło’), glūtīre ‘połykać’ – *gъrdlo, derywat od *žerti, *žьrǫ ‘połykać’, litew. gurklỹs ‘wole’, gurklė͂ ‘gardło’;
• *golǫbь ‘gołąb’, łac. columba ‘gołąb’, palumbēs ‘gołąb grzywacz’ (z protoital.) – *gъrdlica, stpol. gardlica, pol. synogarlica; derywat od *gъrdlo ‘gardło’ < ‘wole’, litew. gurklỹs;
• *gǫserъ ‘gąsior’, łac. anser ‘gęś’ – *gǫsь ‘gęś’ z rozwojem kentumowym (wpływ terminu italskiego?), litew. žąsìs;
• *gъrnъ ‘piec garncarski’, ros. gorn, łac. furnus ‘piec piekarniczy’ (< IE *g^whr̥no-); poza tym znaczenie ‘żar, ogień’, np. stisl. gorn ‘ogień’ – *zьdъ, scs. zьdъ ‘mieszkanie, dach’, s-ch. zȃd, gen. zda ‘mur kamienny’, strus. zьdъ ‘glina’, pol. zdun, litew. židinỹs ‘palenisko’;
• *kobyla ‘kobyła’, łac. caballus – *komonь ‘koń’, litew. kãmanos ‘uzda’;
• *lěto ‘pora zbiorów, lato’, czes. léto (akut), łac. laetus ‘obfity (o zbiorach), pomyślny, błogi, dobry’; wątpliwości nasuwa akut w słow.; może tutaj stisl. lóð ‘plony z ziemi’, láð ‘majątek ziemski’, stang. læ̅ð ‘t.s.’ < *lāi-, *lōi-; inna możliwość to litew. lė͂tas ‘łagodny, spokojny’, lė́nas, lė͂nas ‘łagodny, cichy’, łac. lēnis ‘leniwy’, goc. lētan ‘zostawić, puścić, zaniechać’, ang. let ‘pozwolić’; kolejna możliwość to zestawienie ze starogutnijskim laþigs ‘wiosną’, szw. dial. låding ‘wiosna’, ir. laithe ‘dzień’ – *jara, *jaro, *jarъ ‘lato, wiosna’, litew. jõrė ‘wiosenna roślinność’, stirań. yārə ‘rok’, gr. õra ‘czas, pora roku, wiosna, pora zbiorów’, goc. jēr ‘rok’, ang. year;
• *lěvъ ‘lewy, krzywy, zły moralnie’, łac. laevus ‘lewy, niezgrabny, nieprzychylny’, ale także ‘przychylny’ (u augurów znaczenie antyfrastyczne, przeciwstawne) – *krivъ ‘krzywy’, litew. kreĩvas ‘krzywy, ukośny, zezowaty, fałszywy’, dalej łac. curvus, gr. kyrtós; por. także *šujь ‘lewy’;
• *luna ‘księżyc; łuna, odblask światła na niebie’ (znaczenie ‘księżyc’ w stpol., strus. i in.), łac. lūna < *louksnā, także stprus. lauxnos ‘gwiazdy’ – *měsęcь ‘księżyc, miesiąc’, litew. mė́nuo, gen. mė́nesio, gr. mḗn, łac. mēnsis, skr. mās;
• *matorъ, *materъ ‘stary, dojrzały’, bułg. mator ‘zdrowy, silny, dojrzały, stary’, ros. matëryj ‘duży, silny, dojrzały’, łac. mātūrus ‘dojrzały’ – *starъ ‘stary’, litew. stóras ‘gruby, duży, silny’, stisl. stórr ‘duży, silny’;
• *moltъ ‘młot’ (pierwotnie ‘cep’, por. młócić), łac. malleus ‘młot, pałka’, marculus ‘młot’ (< *maltlos) – *kyjь ‘kij, drąg, młot’ (pierwotne znaczenie w ros., bułg., słoweń.), litew. kū́jis ‘młotek’;
• *ǫgъlъ ‘kąt’, pol. węgieł, łac. angulus – *kǫtъ, prus. pokūnst ‘przykrywać, chronić’, litew. kam̃pas ‘kąt, węgieł, kabłąk nad chomątem’, gr. kampḗ ‘zgięcie, skrzywienie’, łac. campus ‘pole’;
• *palьcь ‘palec, kciuk’ (węższe znaczenie w płd.-słow., czes.), łac. pollex, gen. pollicis ‘kciuk’ – *pьrstъ ‘palec’, ros. perst, litew. pir̃štas;
• *pasti, *pasǫ ‘paść, wypasać’, łac. pāscere – *gъnati, *goniti ‘gonić’ < ‘wypędzać’ < ‘wypasać’, litew. giñti ‘wypędzać, gonić’;
• *pravъ ‘prawy, prosty, dobry moralnie’ (znaczenie ‘prosty’ w płd.-słow.), łac. prāvus ‘ułomny, krzywy, nikczemny’ (znaczenie antyfrastyczne) – *desnъ ‘prawy’ (zachowane w płd.-słow.), litew. dẽšinas, skr. dákṣina-, stpers. dašina, spokrewnione z łac. dexter;
• *rydlo ‘ryj’, głuż. rydło, ros. rýlo, łac. rōstrum < *rōd-trom od rōdere ‘gryźć’ (z -y- < *-ō-) – *bъrna, bułg. bărna ‘warga’, litew. burnà ‘usta’;
• *sekyra ‘siekiera’, łac. securis ‘topór’, zob. wyżej – *tesla, *teslo, litew. tašìklis, sgn. dehsala, zob. wyżej;
• *snǫbiti, *snubiti ‘żenić się’, stpol. snębić ‘zaręczać się’, dziewosłąb < *dziewosnąb ‘swat’, łac. nūbere ‘wychodzić za mąż, poślubić’, pronūbus ‘swat’ – *voditi, *vesti ženǫ ‘żenić się’, pol. uwieść, rozwód, litew. vèsti ‘żenić się’, vedỹs ‘pan młody’, skr. vadhū́- ‘panna młoda’, ang. wedding ‘ślub’;
• *vidla ‘widły’, ital. *vīdlā, łac. fībula ‘spinka, fibula’ – *soxa ‘rodzaj wideł’, później ‘socha, prymitywny pług’, litew. šakà ‘rozwidlona gałąź’, šãkė ‘widły’, goc. hōha ‘pług’, skr. śakhā- ‘gałąź’.

Uwagi:

• Wenetyjsko-wandalskiego pochodzenia mogą być też wyrazy wspólne dla Germanów i Słowian, omówione wyżej. Ich odpowiedniki mogły nie zachować się w łacinie i innych znanych językach italskich.
• Do słownictwa północno-zachodniego nie należy np. gniazdo, iwa, osa, złoto.
• Zalicza się tu także wyrazy obecne w italskim, celtyckim i germańskim, a nieznane w bałtosłowiańskim. Omówiono je w innym miejscu.

Elementy kentumowe w bałtosłowiańskim

We wszystkich językach satəm znajdujemy pojedyncze wyrazy typu kentum, tj. takie, w których na miejscu IE *ḱ, *ǵ(h) znajdziemy k, g, a nie dźwięki typu s, z. Wyrazów takich jest szczególnie dużo w słowiańskim. Wysunięto w związku z tym dwie hipotezy:

1. Istniała reguła fonetyczna niedopuszczająca do zmieszania dźwięku typu *ḱ z *s, jeśli w wyrazie występowało już pierwotne *s, a z dwóch spółgłosek palatalnych tylko jedna ulegała zmianie w szczelinową (przypuszczenie takie sformułował A. Meillet).
2. Na język Protosłowian wpłynął język typu kentum (np. germański lub wenetyjski), z którego przywędrowały wyrazy kentumowe.

Reguła Meilleta nie zawsze działała, zwłaszcza w językach bałtyjskich. Przykłady:

• *ǵhans-: PS *gǫsь ‘gęś’ – ukr. dzusь ‘wołanie na gęsi’, litew. žąsìs, skr. haṁsī;
• *ǵhwaigʷ-zd-: PS *gvězda ‘gwiazda’, scs. ʒvězda – litew. žvaigzdė͂, žvaigždė͂, oset. ævzist, ævzestæ < *zvestæ ‘srebro’ (por. gr. phoĩbos ‘blask’); tu chyba także lit. gaĩzdras ‘światło na niebie’, gaidrùs ‘jasny’, gr. phaidrós ‘t.s.’, wobec czego -w- niejasne;
• *ḱasā-: PS kosa – skr. śasati ‘tnie’, śastrá- ‘nóż, sztylet’ (zob. poniżej o postulowanym powiązaniu z czesać i kochać), alb. thadrë (< *ḱas-dhrā) ‘siekiera obosieczna’ (por. łac. castrāre ‘kastrować; osłabić’, gr. keazō ‘łupię, rąbię’, śrirl. cess ‘oszczep’, stnord. hes ‘zatyczka w jarzmie’);
• *ḱastr-: PS *kostra, *kostrъ, związane z kosa, zob. wyżej;
• *ḱermuks-: PS *čermъxa ‘czeremcha’ oraz ‘czosnek niedźwiedzi’, stpol. trzemcha, trzemucha (oba znaczenia), ros. dial. čerëma, čeremíca, litew. kermùšė ‘czosnek niedźwiedzi’, łot. cḕ̜rmaûksis, cḕ̜rmukša ‘jarzębina’ – s-ch. srȇmuš ‘czosnek’, srȅmza, srȅmža ‘czeremcha, śliwa’, słoweń. srȇ̦mša, srȇ̦msa, pol. dial. strzempka, czes. dial. střenka, łot. sḕ̜rmaûksis ‘jarzębina’, litew. šermùkslė, šermùksnė, litew. dial. šermùkšnis;
• *ḱlous-: litew. klausýti ‘słuchać’, alb. quhem ‘nazywam’ – PS *sluxati, *slyšěti, skr. śroṣati (por. ang. listen < hlystan ‘słuchać’);
• *laHs-ḱr̥di-: PS *laskъrdь ‘pragnienie’, scs. laskrъdь – por. *sьrdьce ‘serce’ < *ḱr̥di-;
• *smaḱr-: litew. smakrà ‘broda’, alb. mjekër, orm. maurukʰ, murukʰ – skr. śmaśru- ‘wąsy’ (por. ir. smech ‘podbródek’, łac. maxilla ‘szczęka’, mala ‘szczęka, broda’);
• *steǵ- ‘pikować, przekłuwać’: scs. osteža ‘płaszcz’, ros. stegat’ ‘pikować, stębnować’, pol. ścieg; orm. dial. stec, stēc ‘listwa stanowiąca przyczep dla przędzy’ – orm. tʰezan (< *teǵ(h)-) ‘osnowa; rękaw’ (por. ang. stick ‘patyk; wtykać’, gr. stigma ‘znamię’ itd.);
• *swe-ḱur-: PS *svekъrъ, *svekrъ ‘świekier’, *svekry ‘świekra’ – litew. šẽšuras, skr. śváśura-, śvaśrū- (z asymilacją), aw. xvasura-, orm. skesur (druga część ma być związana z gr. kýrios ‘pan’).

Choć w słowiańskim znajdziemy więcej przykładów działanie reguły Meilleta, to czasem forma kentumowa obecna jest w bałtyjskim, a forma satemowa w słowiańskim. Reguła Meilleta działała zatem, choć z różnym natężeniem, we wszystkich dialektach bałtosłowiańskich, co jest kolejnym argumentem za wspólnym pochodzeniem Bałtów i Słowian.

Istnieją liczne wyrazy z rozwojem kentumowym, których nie da się wytłumaczyć działaniem reguły Meilleta. Dla niektórych zaproponowano depalatalizujący wpływ IE samogłosek niskich a, ā. Należy jednak zauważyć, że istnienie pierwszej z nich w pozycji innej niż po laryngalnej bywa w ogóle kwestionowane, a co za tym idzie, rekonstrukcje w rodzaju *ḱat- nie są pewne. Wpływem samogłosek niskich można także objaśnić słowiańskie (ale nie bałtyjskie) postaci *ǵhans-, *ǵhwaigʷzd-, *ḱasā-, *laHs-ḱr̥di-, *smaḱr-. Przykłady innych wyrazów z depalatalizacją:

• *aḱmōn: litew. akmuõ ‘kamień’, PS *kamy – litew. ãšmenys ‘krawędź’ (depalatalizacja tylko przed m + samogłoska tylna?), skr. aśman- ‘blok skalny’, aw. asman- ‘skała’ (por. wyżej oraz gr. ákmōn ‘kowadło’, stisl. hamarr ‘skała’, ang. hammer ‘młot’);
• *bherǵh-: PS *bergъ ‘brzeg’, trac. bergas ‘wzgórze, brzeg’, alb. burg ‘grzbiet górski’ – aw. bərəzant- ‘wysoki’, barəzah ‘wzniesienie’, sanskr. br̥hánt- ‘duży, wysoki, wypukły, majestatyczny’, orm. berj ‘wysokość’, barjr ‘wysoki’ (por. sgn. berg ‘góra’, irl. brí ‘t.s.’, wal. bre ‘pagórek’; być może tu należą też wyrazy BS o znaczeniu ‘szybki’, por. wyżej);
• *bhlaHǵ-: PS *blagъ ‘błahy, nikły, lichy, nikczemny, narwany, zwariowany’ (zmieszane z *bolgъ ‘błogi, przyjemny, miły’), litew. blõgas ‘słaby, zły’ (może ze słow.) – PS *blaznъ ‘pomyłka, grzech; głupi, błędny, narwany’ (por. łac. flaccus ‘słaby’, gr. blēkhrós, hom. blākós);
• *bhruḱā-: PS *brъkati ‘rzucać’ – *brъsati ‘rzucać, drapać, ścierać’ (obie postacie np. w rosyjskim);
• *dreǵh-,*drōǵh-: PS *dražiti < *dragiti ‘drażnić, niepokoić, podniecać’ (stąd stczes. drážn ‘drażnienie’, drážniti, pol. drażnić) – PS *draziti ‘t.s.’ (stąd ros. draznítʹ);
• *dherHǵh-: PS *dьržěti ‘trzymać’, aw. dražaite ‘trzyma, ma przy sobie’ – PS *dьrzъkъ ‘odważny, śmiały, mężny’, litew. diržas ‘rzemień’, dir̃žti ‘twardnieć’, aw. darəzayeiti ‘związuje’, dərəz- ‘więzy’, skr. dr̥ḍhás ‘silny’ (por. łac. fortis, arch. forctis ‘silny’);
• *ǵhelH-, *ǵholH-, *ǵhlH-: PS *žьltъ ‘żółty’, pol. żelazo <  PS *želězo < *gheleǵo- (-ě- z reg. Wintera) – PS *zelenъ ‘zielony’, litew. želiù, žélti ‘zielenieć’, PS *zolto ‘złoto’, litew. žel͂ta- ‘złoty’ (por. PG *gulþa- ‘złoto’, ang. gold, goc. gulþ, oset. zælæd < IE *ǵhel-to-, skr. híraṇya- ‘złoto’, ale także tur. altın ‘złoto’, łączone ostatecznie z hatyckim xaflki ‘żelazo’);
• *ǵhelū-: PS *žely, gen. *želъve ‘żółw’ – cs.-rus. zelvь (por. gr. khélȳs);
• *ǵheubh-, *ǵhubh-: PS *gybati ‘zginać, ruszać’, *gъnǫti ‘giąć’, *gybnǫti ‘ginąć’, litew. gaũbti ‘wyginać, czynić wypukłym’, łot. gubt ‘giąć się, znikać’, gūbuotiês ‘garbić się’ – PS *zybati (np. w ros.) ‘uginać się (o bagnistym gruncie), trząść się’ (por. stang. gēap ‘zgięty’, gr. kỹphos ‘garb’);
• *ǵhneiH-, *ǵhnoiH-: PS *gnьjǫ, *gniti ‘gnić’, *gnojь ‘gnój’, łot. gnīde ‘przetarta skóra’ – *zněti ‘tlić się’, *znojь ‘pot; płomień’;
• *ǵhordH-, *ǵhrdH-: PS *gordъ ‘miejsce ogrodzone, gród’, ros. górod, PS *gordja ‘tama, płot; materiał do budowy’, *gorditi ‘ogradzać’, scs. graditi ‘wznosić, budować’, *žьrdь ‘żerdź’, litew. gar̃das ‘ogrodzenie’, alb. garth, gardhi ‘płot’, skr. gr̥hás ‘dom’ (postać kentumowa w sanskrycie!), aw. gərəða- ‘jaskinia, domostwo’ – PS *zordъ ‘ogrodzone miejsce na stóg’, ros. zoród, litew. žárdas ‘ogrodzone miejsce do suszenia lnu lub grochu’, žar̃dis ‘zagon’ (por. frygijskie Manezordum obok Manegordum ‘miasto Manesa’); zob. też w artykule o językach germańskich;
• *ḱāk-, *ḱōk-, *sḱok-, *sḱōk-: PS skokъ ‘skok’, litew. skúoč ‘hop’, kuokìnė ‘wieczorna zabawa z tańcami’ – litew. šókti ‘skakać’ (por. gr. kākíō ‘wypływam’ oraz postacie tego rdzenia, omówione w innym artykule);
• *ḱat-, *ḱāt-: PS *kotiti ‘rzucić, wyrzucić’, *kotiti sę ‘rodzić młode’, *kotora ‘walka’, *katъ ‘kat’ – skr. śātáyati ‘zrzuca, rąbie na kawałki’;
• *ḱat-r-: PS *kotora, *kotera ‘niezgoda, walka’ (znane w scs. i wsch.słow.) – skr. śátru- ‘zwycięzca, nieprzyjaciel’ (por. wal. cadr ‘surowy’, niem. Hader ‘kłótnia’);
• *ḱerdh-, *ḱrdh-: PS *čerda ‘trzoda’, *kъrdo ‘stado’, s-ch. krd, krdo, por. kierdel, czereda, litew. ker̃džius ‘starszy pasterz’ (< BS *kerda-, *kurda-) – aw. sarəda ‘rodzaj’, skr. śardha ‘stado’ (por. ang. herd, rumuń. cîrd);
• *ḱerHm-, *ḱrHm-: PS *kъrmъ, *kъrma ‘pokarm, karma’ – litew. šeriù, šérti ‘karmić’, šer̃mens ‘stypa’, orm. serm(n) ‘nasienie’;
• *ḱlein-: PS *klęčěti ‘klęczeć’ – *slęčěti ‘ślęczeć; marudzić, naprzykrzać się’; por. *ḱloin-, *ḱlin-;
• *ḱlin-: PS *klьnǫ, *klęti ‘przeklinać (kogoś)’, *klęti sę ‘przysięgać, zginać się i dotykać ziemi ręką’ – litew. šliejù, šliẽti ‘przymykać’, łot. sleju, slìenu, slìet; por. *ḱlein-, *ḱloin-;
• *ḱloin-: PS *kloniti ‘zginać’ (nieregularny zanik -i-), pol. ukłonić się – PS *sloniti ‘pochylać się’, pol. słaniać się; por. *ḱlein-, *ḱlin-;
• *ḱloit-: PS *klětь ‘pomieszczenie zamknięte’ (pol. klatka) – stlitew. šlitės (pl.) ‘drabina’ (por. gr. klisía ‘chata’, galorom. clēta ‘płot’);
• *ḱoiw-: PS *cěva, *cěvь ‘rurka, cewa’ – litew. šeivà, šaivà ‘szpulka’;
• *ḱont-: PS *kǫtъ ‘kąt’, *kǫ́tja ‘szałas, domek’ (pierw. na palach) – łot. sīts ‘dzida myśliwska’ (por. gr. kontós ‘drąg, dzida’);
• *ḱopH-: PS *kopyto – skr. śapha-, awast. safa-;
• *ḱorHw-, *ḱrHw-: PS *kórva ‘krowa’, litew. kárvė (BS *kārwā), PS *kъrvъ ‘wół’, stpol. karw, prus. kurwis (BS *kurwis), PS *korvajь ‘ciasto weselne w kształcie rogu’ – prus. sirwis ‘łania’ (por. PS *sьrna ‘sarna’, PG *xerut- ‘jeleń’, ang. hart, gal. carvos, łac. cervus, cornū ‘róg’); forma kentumowa bywa uważana za pożyczkę celtycką;
• *ḱoun-: PS *kuna ‘suka, stara krowa’ (kasz., por. niżej) – PS *suka, litew. šuõ, šuñs ‘pies’, skr. śvā, śuvā, gen. śunas;
• *ḱrap-: PS *kropъ ‘ukrop’, *kropiti – skr. śrapáyati ‘gotuje, piecze’ (por. gr. keránnymi ‘mieszam’);
• *ḱwei-t-, ḱwoi-t-, ḱwi-t-: PS *květъ ‘kwiat’, *kvьtǫ, *kvisti ‘kwitnąć’, łot. kvitēt ‘błyszczeć, lśnić’, litew. kviẽsti ‘spraszać gości na wesele’ (niejasny rozwój semantyczny) – PS světъ ‘światło’, pol. świat (por. podobny związek semantyczny w węg. világ ‘świat’ – virág ‘kwiat’), PS svьtěti ‘jaśnieć’, svьtnǫti, litew. šviẽsti, šviečiù ‘świecić, oświetlać’, švitė́ti ‘lśnić, błyszczeć’;
• *moḱ-: litew. mãkatas ‘meszka’ – PS *mosъtъ ‘rój’, litew. mašóti ‘spłodzić dziecko’, mašalas ‘komar’, łot. masalas ‘giez’, skr. maśáka- ‘bolimuszka, komar’, zob. też o izoglosach i nazwach muchy;
• *pelǵh-, *polǵh-, *plǵh-, *splǵh-: PS *pьlgati ‘pełgać, pełzać (o płomieniach)’, *pьlgъ ‘perz’ (czes. dial plh, także zaplhněný ‘zachwaszczony’), litew. spil͂gti ‘więdnąć’, spel͂gti ‘zagłuszać’ (o chwastach) – PS *pьlzati ‘pełzać’, *polza ‘płoza’ (por. nord. fylgja ‘duch opiekuńczy’, fylgja ‘następować, spełznąć’, ang. follow ‘następować’), PS *sьlezena, *selzena < *spьlzen- ‘śledziona’ (por. skr. plīhán-, ang. spleen, łac. lien, gr. splḗn, splankhnon);
• *pleḱ-: PS *plesti, *pletǫ (< *plektǫ) ‘pleść, splatać’ – skr. praśna- ‘plecionka’ (por. wyżej);
• *pouǵ- ‘coś nabrzmiałego’: ros. púga ‘tępy koniec jaja’, łot. pàuga ‘poduszka’, paũgurs ‘