Modus operandi

To charakterystyczne przedmiotowe, taktyczne i techniczne elementy celowego i optymalnego działania, bezpośrednio związanego z realizacją przestępstwa, determinowane cechami oraz właściwościami przestępcy, pozwalającymi na wersyjne wnioskowanie o nim.

Swój początek określenie modus operandi wzięło od sformułowanej przez Hansa Grossa definicji sposobu działania złodziei – modus furandi, która została później rozszerzona na inne dziedziny przestępczej działalności.

Dzięki określeniu tych szczególnych cech przestępstwa można wytypować lub wyeliminować potencjalnego sprawcę na podstawie analogii z wcześniej notowanymi czynami przestępnymi.

Modus operandi jest związany z perseweracją, czyli utrwaleniem się u osoby pewnych szczególnych przyzwyczajeń, zachowań i powtarzaniem ich w określony sposób.

Każdy sprawca na podstawie zdobytego doświadczenia wybiera taki sposób postępowania, który w jego przekonaniu jest optymalny i zapewni mu sukces w działaniu, a czasem i maksimum satysfakcji.

Do utrwalenia modus operandi przyczyniają się cechy osobowości, właściwości fizyczne, wykształcenie i poziom inteligencji, wiek, zawód, ewentualne choroby psychiczne, czy poziom zamożności. Niektóre niespodziewane sytuacje (np. obecność mieszkańców w domu, który miał być pusty) mogą zaburzyć stały schemat działania.

Przestępstwo składa się z kolejnych etapów, nazywanych komponentami. Analizując każdy z nich można natrafić na specyficzny sposób działania, czyli właśnie modus operandi.

Może on dotyczyć na przykład:

- typowania obiektów (tylko domy położone przy lesie)

- określonej pory działania (tylko między 4 a 6 rano)

- środka transportu (tylko na motorze)

- sposobu wejścia do obiektu (tylko przez piwnicę)

- zachowań ubocznych (zawsze wyrzuca kwiatki z doniczek)

- zmiany wyglądu (za każdym razem ma na twarzy maskę Misia Uszatka)

- rodzaju użytej broni (tylko łyżka do opon)

- maskowania śladów przestępstwa (zawsze czyści wszystko wybielaczem)

- sposobu postępowania z łupem (zawsze zatrzymuje pamiątkę, ukrywa w określonym miejscu).

Wszystkie cechy charakterystyczne działania ustalone w konkretnym przestępstwie są elementami wskaźnikowymi modus operandi danego sprawcy.

Może się zdarzyć tak, że żaden z komponentów nie będzie na tyle specyficzny by sam w sobie stanowić modus, ale kilka z nich będzie wystarczająco swoistych żeby stworzyć układ cech.

Komponenty wyodrębnia się na podstawie analizy wyników oględzin, ekspertyz, zeznań świadków i wyjaśnień podejrzanych, eksperymentów procesowo-kryminalistycznych i ustaleń operacyjno-rozpoznawczych.

Na podstawie samego tylko modus operandi nie da się dokonać identyfikacji indywidualnej. Nie można go też traktować jako dowodu w postępowaniu karnym, a jedynie jako podstawę do tworzenia wersji kryminalistycznych.