Fantastyka pisarze: Ursula K. Le Guin

Ursula K. Le Guin

Ursula Kroeber Le Guin (ur. 21 października 1929 w Berkeley (Kalifornia)) – amerykańska pisarka SF i fantasy; wiele jej książek, przede wszystkim cykl Ziemiomorze, weszło do klasyki gatunku. Wielokrotnie nagradzana nagrodami Hugo i Nebula.

Zainteresowanie antropologią kulturową jest wyraźnie widoczne w jej twórczości. Le Guin nie ukrywa swoich fascynacji ideą anarchistyczną, co przejawia się również w jej dziełach. Spośród opublikowanych przez nią książek do kręgu utopii społecznej można zaliczyć przede wszystkim opowiadania: Ci, którzy odchodzą z Omelas, Dzień przed rewolucją oraz powieści Wracać wciąż do domu (polskie wydanie – Wydawnictwo "Prószyński i s-ka", 1997 r.) i, najsłynniejszą, Wydziedziczeni (nagrody "Nebula" i "Hugo" w 1975, polskie wydanie w tłumaczeniu Łukasza Nicpana Wydawnictwo "Phantom Press" 1993 r.)

Urodziła się i dorastała w Berkeley w Kalifornii, córka znanego antropologa Alfreda L. Kroebera i pisarki Theodory Kroeber. W 1901 jej ojciec zdobył doktorat (first Ph.D.) w dziedzinie antropologii w USA na Uniwersytecie Columbia; objął także drugie stanowisko na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley.  Theodora Kroeber jest autorką biografii swojego męża pt. Alfred Kroeber: A Personal Configuration, która jest również dobrym źródłem wiedzy o młodych latach Ursuli, a także na temat motywów biograficznych występujących w jej późniejszych dziełach oraz o jej zainteresowaniach antropologią społeczną.

W 1951 otrzymała stopień licencjata (będąc członkiem Phi Beta Kappa) w Radcliffe College, a w 1952 dyplom magistra na Uniwersytecie Columbia. Później studiowała we Francji, gdzie poznała swego męża, historyka Charlesa Le Guin. Pobrali się w 1953.

Interesowała się literaturą od wczesnej młodości. W wieku jedenastu lat posłała swoje pierwsze opowiadanie do magazynu Astounding Science Fiction. Zostało odrzucone. Jej najwcześniejsze utwory, z których kilka w przetworzonej formie znalazło się w Opowieściach orsiniańskich (Orsinian Tales) i Malafrena, były nie-fantastycznymi opowieściami o fikcyjnych krainach wyobraźni. We wczesnych latach 60. powróciła do swych wczesnych zainteresowań science-fiction i zaczęła regularnie pisać i publikować. Pierwszym jej szeroko znanym utworem stała się powieść pt. Lewa ręka ciemności (The Left Hand of Darkness), która otrzymała nagrody Hugo i Nebula w 1969.

W późniejszych latach Le Guin interesowała się również filmem i muzyką. Współpracowała przy filmowej adaptacji swojej książki The Lathe of Heaven pod tym samym tytułem (1979). W 1985 współpracowała z awangardowym kompozytorem Davidem Bedfordem nad librettem do space opery pt. Rigel 9.

Od 1958 mieszka Portland w stanie Oregon. Ma troje dzieci i czworo wnucząt.

Tematyka prac

W prawie wszystkich utworach fantastyczno-naukowych Ursuli Le Guin widać silny wpływ nauk społecznych, głownie socjologii i antropologii kulturowej, lokujących je w subkategorii znanej jako soft science fiction. Autorka często używa motywu kultur pozaziemskich po to, by wypowiedzieć komunikat o kulturze ludzkiej w ogólności. Przykładem jest zagłębienie się w istotę tożsamości seksualnej poprzez użycie motywu androgenicznej rasy w Lewa ręka ciemności (The Left Hand of Darkness). Takie zabiegi pozwalają mieścić jej prace w kategoriach feministycznej science fiction. Jej prace również często posiadają przesłania ekologiczne.

Z drugiej strony, nie tu brak opisów zwykłych czynności i spraw codziennego życia. Na przykład, w Tehanu centrum historii stanowią postacie zaprzątnięte codziennymi sprawami opieki nad zwierzętami, pielęgnowania ogrodów, czy wykonywania obowiązków domowych. Podczas gdy Le Guin często używa bujających w obłokach perspektyw patrzenia na tematy polityczne czy kulturalne, pisze też rzeczy osadzone raczej bliżej domu; wiele z jej krótkich opowiadań osadzonych jest w naszym świecie, w teraźniejszości lub bliskiej przyszłości.

Niektóre utwory science fiction, takie jak powieści Wydziedziczeni (The Dispossessed) czy Lewa ręka ciemności, należą do cyklu haińskiego (Hainish Cycle), który szczegółowo opisuje odległą przyszłość, galaktyczną cywilizację luźno powiązaną przez ciało organizacyjne, znane jako Ekumena. Wiele z tych utworów mówi o następstwach kontaktu pomiędzy różnymi od siebie światami i kulturami. Ekumena służy jako rodzaj kanwy, ramowej konstrukcji dla tych interakcji.[potrzebne źródło] Dla przykładu, powieści Lewa ręka ciemności lub Opowiadanie świata (The Telling) opowiadają o tym, co się dzieje, gdy posłańcy Ekumeny (znani jako "mobile") przybywają na odległe planety i wywołują tam kulturowy szok.

W odróżnieniu od innych w sporej części głównego nurtu hard science fiction, żadna z opisywanych przez autorkę cywilizacji nie posiada realnej możliwości podróżowania z prędkością większą od światła, z prędkością bliską prędkości światła moga tylko podróżować bazzałogowe transportowce. W zamian, Le Guin stworzyła ansibl – urządzenie umożliwiające natychmiastową komunikację na dowolną odległość. Ów termin i pomysł wszedł do kanonu techniki fantastycznej i był później zapożyczany przez kilku innych znanych autorów.

Twórczość

Cykl Ekumena (Ekumen), zwany także cyklem Hain
    * 1966 Świat Rocannona (Rocannon's World)
    * 1966 Planeta wygnania (Planet of Exile)
    * 1967 Miasto złudzeń (City of illusions)
    * 1969 Lewa ręka ciemności (The Left Hand of Darkness)
    * 1972 Słowo "las" znaczy "świat" (The Word for World is Forest)
    * 1974 Wydziedziczeni (The Dispossessed: An Ambiguous Utopia)
    * 1995 Cztery drogi ku przebaczeniu (Four Ways to Forgiveness) – cztery opowiadania osadzone w uniwersum Ekumeny
    * 2000 Opowiadanie świata (The Telling)
    * 2001 Urodziny świata (The Birthday of the World) – zbiór opowiadań (większość opowiadań należy do uniwersum Ekumeny)

Cykl Ziemiomorze (Earthsea)

    * 1968 Czarnoksiężnik z Archipelagu (A Wizard of Earthsea)
    * 1970 Grobowce Atuanu (The Tombs of Atuan)
    * 1972 Najdalszy brzeg (The Farthest Shore)
    * 1990 Tehanu (Tehanu: The Last Book of Earthsea)
    * 2001 Opowieści z Ziemiomorza (Tales from Earthsea) – opowiadania osadzone w świecie Ziemiomorza
    * 2001 Inny wiatr (The Other Wind)

Cykl Kotolotki (Catwings)

Cykl krótkich opowiadań dla młodszych dzieci:

    * 1988 Kotolotki (Catwings)
    * 1989 Kotolotki z wizytą u mamy (Catwings Return)
    * 1994 Wonderful Alexander and the Catwings
    * 1999 Jane on Her Own

Inne

    * 1971 Jesteśmy snem (The Lathe of Heaven)
    * 1976 Opowieści orsiniańskie (Orsinian Tales) – zbiór opowiadań
    * 1978 Zewsząd bardzo daleko (Very far away from anywhere else)
    * 1979 Malafrena – powieść osadzona w świecie opowieści orsiniańskich
    * 1980 Miejsce początku (The Beginning Place)
    * 1980 Wszystkie strony świata (The Wind's Twelve Quarters) – zbiór opowiadań (zawiera m.in. opowiadania należące do uniwersum Ekumeny i świata Ziemiomorza)
    * 1982 Oko czapli (The Eye of the Heron)
    * 1985 Wracać wciąż do domu (Always Coming Home)
    * 1987 Dziewczyny Buffalo (Buffalo Gals)
    * 1989 Nowa Atlantyda (The New Atlantis)
    * 1989 Dancing at the Edge of the World
    * 1994 A Fisherman of the Inland Sea – zbiór opowiadań (zawiera m.in. opowiadania należące do uniwersum Ekumeny)
    * 1996 Otwarte przestworza (Unlocking the Air)
    * 2004 Dary (Gifts)
    * 2006 Voices
    * 2007 Powers
    * 2008 Lawinia (Lavinia)

Nagrody

    * 1968 – Nagroda Boston Globe-Horn Book za Czarnoksiężnika z Archipelagu
    * 1969 – nagroda Hugo i Nebula za Lewą rękę ciemności
    * 1970 – nagroda Newbury Honor Book za Grobowce Atuanu
    * 1972 – Newbery Silver Medal za Grobowce Atuanu
    * 1972 – National Book Award for Children's Books za Najdalszy brzeg
    * 1973 – nagroda Hugo za Słowo las znaczy świat
    * 1973 – nagroda Locusa za Jesteśmy snem
    * 1974 – nagroda Hugo za Ci, którzy odchodzą z Omelas
    * 1975 – Nebula za Wydziedziczonych i Dzień przed rewolucją
    * 1975 – nagroda Hugo za Wydziedziczonych
    * 1975 – nagroda Jupitera za Dzień przed rewolucją
    * 1976 – nagroda Jupitera za The Diary of the Rose
    * 1979 – nagroda Lewis Carroll Shelf za Czarnoksiężnika z Archipelagu
    * 1979 – nagroda Gandalfa (Wielki Mistrz Fantastyki)
    * 1984 – nagroda Locusa za The Compass Rose
    * 1985 – nominacja do National Book Award za Wracać wciąż do domu
    * 1986 – Janet Heidinger Kafka Prize for Fiction za Wracać wciąż do domu
    * 1987 – Prix Lectures-Jeunesse za Zewsząd bardzo daleko
    * 1988 – World Fantasy Award i nagroda Hugo za Dziewczyny Buffalo
    * 1989 – nagroda Pielgrzyma
    * 1990 – Nebula za Tehanu
    * 1991 – nagroda Pushcarta za Bill Weisler
    * 1992 – nominacja do nagrody Pulitzera za Searoad
    * 1992 – nagroda H.L.Davis Fiction for OLA za Searoad
    * 1995 – Nebula za Samotność
    * 1995 – nagroda im. Theodora Sturgeona, Asimov's Readers Award i nagroda Locusa za Dzień przebaczenia
    * 1995 – nagroda Jamesa Tiptree, Jr za Kwestia Seggri
    * 1995 – Hubbub annual poetry award za Semen
    * 1996 – James Tiptree Jr. Retrospective Award za Lewą rękę ciemności
    * 1996 – nagroda Locusa za Cztery drogi ku przebaczeniu
    * 1997 – nagroda Jamesa Tiptree, Jr za Górskie ścieżki
    * 2001 – nagroda Locusa za Opowiadanie świata oraz Urodziny świata
    * 2001 – nagroda Endeavour za Opowiadanie świata
    * 2002 – nagroda PEN/Malamud
    * 2002 – nagroda Willamette Writers Lifetime Achievement
    * 2002 – nagroda Locusa za Opowieści z Ziemiomorza i Kości ziemi
    * 2002 – nagroda Locusa za Opowieści z Ziemiomorza i Szukacza
    * 2003 – Damon Knight Memorial Grand Master Award
    * 2003 – nagroda Locusa za The Wild Girls
    * 2003 – nagroda Asimov's Readers za The Wild Girls
    * 2003 – nagroda Endeavour za Opowieści z Ziemiomorza
    * 2004 – Margaret A. Edwards Award za dorobek życia
    * 2004 – Arbuthnot Lecturer (American Library Association)
    * 2006 - Maxine Cushing Gray Fellowship for Writers

Adaptacje utworów

Kilka większych prac autorki zostało zaadaptowanych dla filmu i telewizji. Jej powieść pt. Jesteśmy snem (The Lathe of Heaven) z 1971 została zaadaptowana dwukrotnie. Najpierw, w 1980 przez amerykańską telewizję thirteen/WNET New York przy jej udziale, później znów w 2002 przez telewizję A&E Network (amerykańska telewizja z siedzibą w Nowym Jorku).

We wczesnych latach 80. animator i reżyser Hayao Miyazaki poprosił o pozwolenie na realizację animowanej wersji Ziemiomorza. Jednak autorka, jako że prace tego reżysera były jej mało znane podobnie jak cały gatunek anime, odrzuciła propozycję. Kilka lat później, kiedy obejrzała film pt. Mój sąsiad Totoro (My Neighbour Totoro) zmieniła zdanie wierząc, że jeśli ktokolwiek mógłby nakręcić film o Ziemiomorzu, to może to być Hayao Miyazaki.Ostatecznie trzecia i czwarta z opowieści o Ziemiomorzu została użyta jako podstawa dla filmu animowanego pt. Opowieści z Ziemiomorza, ang. Tales from Earthsea (jap. ゲド戦記, Gedo Senki). Jednak film, w istocie został zrealizowany przez syna Miyazaki — Goro, bardziej niż przez samego Hayao Miyazaki, w związku z czym Ursula Le Guin wyrażała mieszane uczucia wobec filmu.

W 2004 Sci Fi Channel zrealizował dwie pierwsze części Ziemiomorza jako miniserial pt. Ziemiomorze. Le Guin mówi że została całkowicie pozbawiona wpływu na kształt tej adaptacji, i że ten miniserial był, jak powiedziała: far cry from the Earthsea I envisioned — w niczym nie przypomina to tego, co sobie wyobrażałam.W efekcie spraw związanych z prawami autorskimi, film nie może zostać wydany w USA do 2009.