Prawa własności: materialne i niematerialne

Prawa własności: materialne i niematerialne

Wszyscy libertarianie stoją po stronie praw własności oraz zgadzają się, że obejmują one prawo własności do majątku materialnego. Na majątek ten składają się zarówno nieruchomości, takie jak ziemia i domy, jak i ruchomości: krzesła, kije, samochody czy zegary.[2]

Ponadto, ogół libertarian popiera prawa do własnego ciała. Takie prawa można definiować jako „samoposiadanie.” Należy jednak pamiętać, że istnieje spór dotyczący możliwości wyzbycia się prawa do „posiadania własnego ciała” w taki sam sposób, w jaki przekazuje się prawa własności do zagospodarowanych, zewnętrznych (wobec ich właściciela – tłum.) przedmiotów.[3] Jakkolwiek by nie było, środowisko libertariańskie utrzymuje, że ogół dotykalnych, rzadkich zasobów – zarówno zagospodarowanych czy wytworzonych, ruchomych czy nieruchomych, jak również nasze ciała, podlegają prawowitej kontroli lub stanowią przedmiot własności poszczególnych jednostek.

W miarę oddalania się od materialnych (cielesnych, fizycznych) obiektów w kierunku bardziej abstrakcyjnych, sprawa ulega większemu skomplikowaniu. Prawa do zachowania dobrego imienia (prawa dotyczące zniesławienia) oraz przeciw szantażowi jako takie dotyczą rzeczy niematerialnych, a więc pewnych abstrakcji. Większość libertarian, aczkolwiek nie wszyscy, przeciwstawia się prawom przeciw szantażowi, a wielu również prawu do dobrego imienia.[4]

Przy okazji dyskutuje się nad koncepcją własności intelektualnej (ang. intellectual property, dalej w tekście również jako IP). Czy ludzie mają prawo do efektów ich wysiłku intelektualnego w postaci wynalazków czy dzieł pisanych? Czy system prawny powinien chronić takie prawa? Poniżej zajmiemy się podsumowaniem obowiązujących obecnie rozwiązań w tym zakresie. Następnie opiszę poglądy różnych stron w libertariańskim sporze o prawa własności intelektualnej. Wreszcie przedstawię to, co osobiście uważam za właściwy punkt widzenia w tej dyskusji.

Podsumowanie norm prawnych własności intelektualnej

Typologia własności intelektualnej

Własność intelektualna to szeroka koncepcja obejmująca całe spektrum legalnie (tj. prawnie) definiowanych praw wyrosłych z różnych typów intelektualnej kreatywności lub w taki bądź odmienny sposób związanych z samymi ideami.[5] Prawa własności intelektualnej to prawa do rzeczy niematerialnych[6] – do idei wyrażonych (prawa autorskie) lub znajdujących praktyczną implementację (patenty). Tom Palmer ujmuje to w następujący sposób: „Prawa własności intelektualnej to prawa dotyczące bytów idealnych (nie mających fizycznej postaci) odróżniających się od materialnych substratów, których substancję stanowią.”[7] W dzisiejszych systemach prawnych własność intelektualną stanowią zwykle: prawa autorskie (dosł. „prawo do kopiowania,” copyright), znaki towarowe (trademark), patenty i tajemnica handlowa.[8]

[Poniżej znajduje się skrótowe kompendium najważniejszych informacji nt. własności intelektualnej i jej ochrony w Stanach Zjednoczonych oraz dodatkowo w Polsce.[9] Prawodawstwo USA opiera się głównie na tzw. common law, prawie zwyczajowym, w którym ważną rolę odgrywa precedens. Należy jednak pamiętać, że precedens nie ma statusu powszechnie obowiązującej normy prawnej. Wreszcie, niezależnie od decyzji Sądu Najwyższego USA, nadal duży wpływ na funkcjonujące rozwiązania zachowało prawo stanowe. Źródła, jeśli nie zaznaczono inaczej, w pochodzą od autora oryginalnego tekstu, a rola tłumacza sprowadziła się do wytłumaczenia niezrozumiałych dla polskiego czytelnika skrótów[10] – tłum.]