Darowizna - niezbędne informacje podatkowe i prawne

Za darowizny nie uznaje się zobowiązania do bezpłatnego świadczenia wynikającego z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu cywilnego (przykładowo działanie agenta). Dodatkowo darowizną nie jest również, gdy osoba zrzeka się prawa, jeżeli jeszcze go nie nabyła, albo które nabyła w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nie nabyte (chodzi tutaj przykładowo o rozporządzanie rzeczami, które wchodzą do udziału spadkowego, jeszcze przed śmiercią spadkobiercy). Równocześnie te czynności nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od darowizn.

Umowa darowizny powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego. Jednak ustawodawca dopuszcza również inne formy zawarcia darowizny. Forma ustna zapewnienia lub oświadczenie w formie pisemnej, że dokonywana jest darowizna nie będzie ważne, aż do momentu faktycznego przekazania majątku w formie darowizny, czyli wówczas, gdy oświadczenie się spełni. Forma notarialna darowizny jest obowiązkowa w przypadku darowizny nieruchomości. Natomiast darowizna przedsiębiorstwa powinna być dokonana w formie pisemnej z podpisami poświadczonymi notarialnie.

W przypadku, gdy darowizna została sporządzona na piśmie, ale jeszcze nie została wykonana, wówczas nie podlega ona opodatkowaniu podatkiem od darowizn. Darczyńca może odwołać darowiznę przed jej wykonaniem, jeżeli po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie jest możliwe bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania, odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb oraz obowiązków alimentacyjnych. Odwołanie możliwe jest także, gdy obdarowany dopuści się w stosunku do darczyńcy rażącej niewdzięczności, chyba że darczyńca daną niewdzięczność wybaczył.

Podatek od darowizny są zobowiązane płacić jedynie osoby fizyczne. Osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej nie są podatnikami podatku od darowizn. W przypadku tego rodzaju „osób”, darowizna traktowana jest jako przychód i podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub prawnych. Dodatkowo, osoba fizyczna, która zobowiązana jest do uiszczenia podatku od darowizny, to tylko i wyłącznie obdarowany. Osoba, która przekazała darowiznę, nie płaci podatku. W przypadku, gdy obdarowane zostają dwie osoby, przykładowo małżeństwo, podatek wówczas rozliczany jest łącznie. Każda z tych osób może zapłacić podatek w pełnej wysokości i jednocześnie ma roszczenie wobec drugiej osoby, dotyczące wyrównania zobowiązania. Możliwe jest również żądanie przez organ podatkowy od każdej obdarowanej osoby z osobna zapłaty po równo, w zależności od możliwości wyegzekwowania od nich pieniędzy.

Dziecko może również być podatnikiem podatku od darowizn. W przypadku, gdy jest poczęte, nienarodzone, ale urodzi się żywe, gdyż wówczas uzyskuje zdolność prawną. Podatnikiem, może być również dziecko do 13. roku życia, pomimo, że nie posiada zdolności do czynności prawnej.

Opodatkowaniu podlega nabycie rzeczy i praw, pod warunkiem, że znajdują się na terytorium kraju. Podatek należy płacić również od nabycia własności rzeczy, które obecnie znajdują się za granicą lub praw majątkowych, które wykonywane są za granicą, jeżeli w momencie zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem Polski lub jego stałym miejscem pobytu było terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Opodatkowaniu podatkiem od darowizn nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomej, która znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, także nabycie praw majątkowych, które podlegają wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wówczas, gdy w dniu nabycia ani nabywca, ani darczyńca nie byli obywatelami Polski i nie mieli tutaj stałego pobytu lub siedziby. Podatku nie płaci się również od nabycia w drodze darowizny praw autorskich i pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw. W przypadku, gdy któraś ze stron transakcji ma siedzibę lub miejsce zamieszkania w kraju lub ma polskie obywatelstwo, wówczas nabycie rzeczy ruchomych podlega opodatkowaniu.

Opodatkowaniu podatkiem od darowizn podlega nabycie w drodze darowizny nieruchomości, która położona jest w kraju, nawet wówczas, gdy strony nie są obywatelami polskimi, ani nie zamieszkują na terytorium Polski. Darowizna nieruchomości położonej w kraju, podlega opodatkowaniu na terytorium kraju.

Podarowanie praw autorskich przez ich twórcę i przez rozporządzających tymi prawami nie podlega opodatkowaniu podatkiem od darowizny. Dodatkowo, obdarowany z tytułu korzystania z praw nie stosuje 50% kosztów uzyskania, gdyż przysługują one wyłącznie korzystaniu ze swojego utworu przez twórcę.

Powstanie obowiązku płacenia podatku od darowizn wymaga złożenia odpowiedniej deklaracji – to właśnie podatnik ponosi pełną odpowiedzialność za złożenie jej w terminie. Deklarację, o której tutaj mowa, należy złożyć w terminie miesiąca o dnia powstania obowiązku podatkowego wraz z załączonymi dokumentami mającymi wpływ na określenie podstawy opodatkowania. Jeżeli darowizna uczyniona jest w formie aktu notarialnego, podatnik nie ma jej obowiązku zgłaszać na deklaracji podatkowej, gdyż to notariusz pobierze podatek i ma obowiązek rozliczyć się z urzędem skarbowym. Jeżeli, umowę darowizny obejmuje ulga nielimitowana (będzie o niej mowa w dalszej części artykułu), wówczas podatnicy mają obowiązek złożyć deklarację podatkową w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. W przypadku, korzystania z ulgi nielimitowanej, gdy darowizna jest uczyniona w formie aktu notarialnego, podatnik nie ma obowiązku sporządzania deklaracji i wysyłania jej, gdyż leży to w gestii notariusza. Deklaracja stanowi podstawę do wyznaczenia podatnikowi podatku do zapłaty (przez naczelnika urzędu skarbowego). Podatek należy uiścić w terminie 14 dni od dnia doręczenia podatnikowi decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość podatku.

Załącznikami do deklaracji powinny być dołączone dokumenty, za pomocą których można będzie określić podstawę opodatkowania. Należą do nich: umowa potwierdzająca nabycie rzeczy lub praw majątkowych, dokument potwierdzający istnienie długów i ciężarów obciążających nabyte rzeczy lub prawa majątkowe, dokument potwierdzający posiadanie przez zbywcę tytułu prawnego do rzeczy lub praw majątkowych wymienionych w zeznaniu, może być nim wypis z księgi wieczystej, umowa sprzedaży lub zaświadczenie spółdzielni mieszkaniowej.

Jeżeli, nabycie rzeczy podzielone jest pomiędzy kilku współwłaścicieli, jako podatnicy mogą oni złożyć wspólne zeznanie podatkowe. Zostaje ono złożone z informacją o pozostałych podatnikach. Deklarację składa się w urzędzie skarbowym właściwym według położenia przedmiotu darowizny, gdy: przedmiotem darowanym jest nieruchomość, użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub użytkowego, prawo domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej. Natomiast, gdy przedmiotem darowizny są rzeczy ruchome i prawa majątkowe nie związane z nieruchomości, właściwym jest organ podatkowy według miejsca zamieszkania lub siedziby darczyńcy, a gdy darczyńca nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby w kraju – wówczas według miejsca zamieszkania osoby obdarowanej. W deklaracji, o której tutaj mowa, podatnik zobowiązany jest sam określić wartość otrzymanej darowizny. Podstawą, na której opiera się ustalenie wysokości podatku od darowizn, jest cena rynkowa przedmiotu darowizny pochodząca z dnia powstania obowiązku podatkowego. Zawyżenie lub zaniżenie tej wartości może skutkować w sposób negatywny dla obdarowanego. Wartością rynkową nie zawsze jest wartość, która została wskazana w umowie darowizny. Za wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych uznaje się przeciętną cenę stosowaną w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, biorąc pod uwagę ich miejsce położenia, stan i stopień zużycia.

W przypadku sytuacji, gdy nabywca nie określił wartości rzeczy lub praw majątkowych, lub gdy kilku nabywców podało różne wartości , albo gdy wartość określona przez nabywcę nie jest adekwatna według naczelnika urzędu skarbowego, co do wartości rynkowej – wówczas nabywca jest wzywany przez naczelnika urzędu skarbowego do określenia prawidłowej wartości przedmiotu darowizny – jej podwyższenia lub obniżenia. Należy się stawić w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania. Pomimo wezwania, gdy nabywca i tak nie określił prawidłowo wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego powoła biegłego, który wyda opinię. Jeżeli dojdzie do powołania biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się więcej niż o 33% od wartości, którą podał nabywca – wówczas koszty opinii przez biegłego musi zapłacić nabywca. Wartość darowizny, określana na podstawie rynkowej, podawana jest po odliczeniu długów i ciężarów obciążających przedmiot darowizny.

Podatku od darowanej rzeczy nie trzeba jednak płacić zawsze – istnieją przypadki, określone w ustawie, które wykluczają powstanie obowiązku podatkowego. Najpopularniejszą formą jest tak zwana ulga nielimitowana. Obejmuje ona darowizny przekazywane na rzecz najbliższej rodziny: zstępnych (np. dzieci, wnuki), wstępnych (np. rodzice, dziadkowie), małżonka (mąż, żona), pasierba, ojczyma, macochy, rodzeństwa. Brak konieczności płacenia podatku w takiej sytuacji, związany jest jednak ze spełnieniem określonych formalności: terminowego zadeklarowania czynności, złożenia odpowiedniej deklaracji podatkowej, dokonania czynności w odpowiedniej formie. Formą tą jest forma aktu notarialnego. Dodatkowo zgłoszenia nie trzeba dokonywać, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych nie przekracza 9637 złotych.

Celem dopełnienia formalności, aby nie płacić podatku, należy: złożyć formularz SD-Z2, w terminie 6 miesięcy od daty powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Jeżeli przedmiotem darowizny są środki pieniężne, należy udokumentować ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo – kredytową lub przekazem pocztowym.

Jeżeli, ktoś nie skorzystał ze zwolnienia wynikającego z ulgi nielimitowanej, powinien zapłacić podatek, chyba że podlega innym zwolnieniom zawartym w ustawie.

Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej: 9637 zł, gdy nabywcą jest osoba zaliczona o I grupy podatkowej, 7276 zł, gdy nabywca jest osobą zaliczoną do II grupy podatkowej, 4902 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczana do III grupy podatkowej.

Darowizn o wartości mieszczących się w tych liczbach nie ma potrzeby wykazywania w deklaracji podatkowej i nie ma obowiązku jej rozliczania w urzędzie.

W ustawie, istnieją również, tzw. zwolnienia przedmiotowe, z tytułu których nie ma potrzeby uiszczania podatku od darowizn. Dzieje się tak, w przypadku otrzymania pieniędzy w kwocie 9.637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19.274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami. Zwolnienia przedmiotowe, obowiązują również przy nabyciu przez rolnika pojazdów rolniczych i maszyn rolniczych oraz części do tych pojazdów i maszyn pod warunkiem, że te pojazdy i maszyny rolnicze w ciągu 3 lat od daty otrzymania nie zostaną przez nabywcę sprzedane lub darowane osobom trzecim; niedotrzymanie tego warunku powoduje utratę zwolnienia, oraz przy nabyciu w drodze darowizny przez osoby tworzące rodzinę zastępczą lub prowadzącego rodzinny dom dziecka, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, pieniędzy lub innych rzeczy pod warunkiem, że pieniądze te lub rzeczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania zostaną przeznaczone na cele bezpośrednio związane ze sprawowaniem pieczy zastępczej.

Oprócz ulgi nielimitowanej, w ustawie o podatku od spadków i darowizn, istnieje pojęcie ulgi mieszkaniowej - ona również spowoduje zniesienie konieczności zapłacenia podatku od darowizny. Ważnym jest jednak spełnienie zawartych w przepisach warunków, które występują zarówno po stronie darczyńcy jaki i obdarowanego. Zwolnienie przysługuje w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu, polecenia testamentowego , darowizny lub polecenia darczyńcy, od osób zaliczanych do I grupy podatkowej. Również, jeżeli nabycie nastąpiło w drodze dziedziczenia, zapisu zwykłego, zapisu windykacyjnego, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego, gdy mieszkanie nabywane jest od osób zaliczanych do II grupy podatkowej.

Wyciągając wnioski z powyższego zapisu – nabycie mieszkania lub budynku wraz ze zwolnieniem z płacenia podatku od spadków i darowizn, możliwe jest jedynie w zakresie osób, które należą do I grupy podatkowej, czyli: małżonka, zstępnych, wstępnych, zięcia, pasierba, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów.

Jak już wcześniej wspomniano, po stronie obdarowanego muszą zostać również spełnione pewne warunki, aby móc korzystać ze zwolnienia. Nabywca, który ma prawo skorzystania z ww. zwolnienia musi posiadać w chwili nabycia obywatelstwo lub miejsce zamieszkania na terytorium Polski lub strefy państw Unii Europejskiej lub EOG. Ponadto, w chwili nabycia, nabywca nie może być właścicielem innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość bądź będąc nimi przeniesie własność budynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny formie aktu notarialnego. Ponadto, nabywcy w chwili nabycia nie może przysługiwać spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przydziału spółdzielni mieszkaniowej prawo do domu jednorodzinnego, prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekaże je zstępnym lub przekaże do dyspozycji spółdzielni, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia darowizny w formie aktu notarialnego.

Ze zwolnienia może również korzystać nabywca lokalu, budynku lub prawa własnościowego do lokalu mieszkalnego, ale wyłącznie wówczas, gdy wysokość nie przekracza 110 metrów kwadratowych powierzchni użytkowej budynku lub lokalu.

By uniknąć zapłacenia podatku od darowizny, warto szczegółowo zaznajomić się z możliwościami, które daje nam ustawodawca. Dzięki spełnieniu kilku procedur i dotrzymaniu kilku terminów, może nie trzeba będzie płacić podatku do urzędu skarbowego.