Fantastyka książki: Dzienniki gwiazdowe

Dzienniki gwiazdowe - cykl opowiadań Stanisława Lema. Pierwsze odcinki Dzienników gwiazdowych datują się na początek lat pięćdziesiątych, ostatnie opowiadanie - Ostatnia podróż Ijona Tichego - powstało w 1999. Kontynuacją cyklu są powieści Wizja lokalna (1982) i Pokój na Ziemi (1987).

Podróż dwudziesta szósta i ostatnia, będąca aluzją do zimnej wojny, ukazała się jedynie w zbiorach Sezam i inne opowiadania (1954) i Dzienniki gwiazdowe (1957). Brak jej we wszystkich późniejszych wydaniach.

Główny bohater cyklu to kosmiczny wędrowiec Ijon Tichy. Nic nie wiemy o jego życiu rodzinnym; jeśli do domu (na Ziemię) wpada, to tylko po to, aby za chwilę znowu gdzieś polecieć, jeśli ma jakąś biografię, to tylko w kawałeczkach - takich, które się nadadzą jako materiał do anegdoty.

Określenie Dzienniki gwiazdowe tyczy się właściwie podróży Ijona Tichego (Podróże Ijona Tichego), ewentualnie jego wspomnienia (Ze wspomnień Ijona Tichego). Jednak można zakwalifikować do Dzienników..., jako cyklu, wszystkie dzieła traktujące o Tichym i jego wszechświecie.


Podróże Ijona Tichego:
    * Podróż siódma (zbiór Niezwyciężony i inne opowiadania, 1964, potem Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie 1966 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Podróż ósma (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie 1966 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Podróż jedenasta (zbiór Księga robotów, Iskry 1961 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Podróż dwunasta (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Iskry 1957 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Podróż trzynasta (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Iskry 1957 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Podróż czternasta (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Iskry 1957 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Podróż osiemnasta (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Czytelnik 1971 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Podróż dwudziesta (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Czytelnik 1971 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Podróż dwudziesta pierwsza (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Czytelnik 1971 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Podróż dwudziesta druga (zbiór Sezam i inne opowiadania, 1954 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Podróż dwudziesta trzecia (zbiór Sezam i inne opowiadania, 1954 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Podróż dwudziesta czwarta (zbiór Sezam i inne opowiadania, 1954 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Podróż dwudziesta piąta (zbiór Sezam i inne opowiadania, 1954 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Podróż dwudziesta szósta i ostatnia (zbiór Sezam i inne opowiadania, 1954 i Dzienniki gwiazdowe, Iskry 1957 - brak w późniejszych wydaniach)
    * Podróż dwudziesta ósma (zbiór Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie 1966 i wszystkie późniejsze wydania)
    * Ostatnia podróż Ijona Tichego ("Playboy" 5/1999)

Ze wspomnień Ijona Tichego:
    * I (zbiór Księga robotów, Iskry 1961 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * II (zbiór Księga robotów, Iskry 1961 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * III (zbiór Księga robotów, Iskry 1961 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * IV (zbiór Księga robotów, Iskry 1961 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * V - Tragedia pralnicza (zbiór Noc księżycowa, 1963, potem Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie 1966 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Doktor Diagoras (zbiór Niezwyciężony i inne opowiadania, 1964, potem Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie 1966 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Zakład doktora Vliperdiusa (zbiór Niezwyciężony i inne opowiadania, 1964, potem Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie 1966 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Ratujmy kosmos (zbiór Niezwyciężony i inne opowiadania, 1964, potem Dzienniki gwiazdowe, Wydawnictwo Literackie 1966 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Kongres futurologiczny (Bezsenność, Wydawnictwo Literackie 1971, Kongres futurologiczny, Wydawnictwo Literackie 1983, Dzienniki gwiazdowe, Interart 1994)
    * Profesor A. Dońda ("Szpilki" 1973, później Kroki w nieznane V, antologia Iskry 1974, Maska Wyd.Lit. 1976, Dzienniki gwiazdowe, Czytelnik 1982 i wszystkie późniejsze wydania Dzienników gwiazdowych)
    * Pożytek ze smoka (Pożytek ze smoka i inne opowiadania, 1993, Dzienniki gwiazdowe, Interart 1994)

Powieści:
    * Wizja lokalna (1982)
    * Pokój na Ziemi (1987)

Ekranizacje:
W 2007 roku powstał, na podstawie niektórych opowiadań, miniserial produkcji niemieckiej pod tytułem Ijon Tichy - gwiezdny podróżnik. Reżyserem byli Randa Chahoup, Dennis Jacobsen i Oliver Jahn.




Wizja lokalna
Autor     Stanisław Lem
Kraj wydania     Polska
Język     polski
Data pierwszego wydania     1982
Wydawca     Wydawnictwo Literackie
Typ utworu     Powieść fantastyczno-naukowa

Wizja lokalna - powieść s-f Stanisława Lema. Po raz pierwszy wydana nakładem Wydawnictwa Literackiego w roku 1982.

Powieść opowiada o podróży Ijona Tichego na odległą planetę - Encję (co jest łacińskim tłumaczeniem nazwy własnej tego świata) w celu zbadania tamtejszej cywilizacji. Powieść jest niejako sprostowaniem - Tichy miał okazję (przynajmniej tak sądzono), odwiedzać Encję (zwaną wtedy Enteropią) podczas swojej Podróży czternastej, jednak, jak się okazuje, nie lądował wtedy na macierzystej planecie Encjan, ale na doskonale spreparowanym świecie, mającym na celu zmylenie ewentualnych podróżników.

Składa się z czterech rozdziałów i suplementu:

1. W Szwajcarii- opisuje pobyt Ijona Tichego w Szwajcarii, który, poszukując miejsca na odpoczynek, otrzymuje jako darowiznę XVI-wieczny zamek. Jak się potem okazało, był to wybieg jego właściciela, przemysłowca Küssmicha, który chciał w ten sposób uniknąć konfiskaty budowli. W międzyczasie podróżnik poznaje profesora Rogera Gnussa, szefa Instytutu Maszyn Dziejowych, części Ministerstwa Spraw Zaziemskich (jego zadaniem jest nawiązywanie kontaktów dyplomatycznych z innoplanetarnymi cywilizacjami). Profesor zaprasza Tichego do siedziby IMD.

2. Instytut Maszyn Dziejowych- IMD dzieli się na wydziały, m.in. Kosmologii Finansowej, Fizyki, Ontologicznych Błędów i Wypaczeń, Teologii Nieziemskich itp. Podstawą działania ich wszystkich są dziejopiśnice, specjalne maszyny, które opierając się na danych planetologicznych, chemicznych, fizycznych oraz raportach pierwodkrywców i badaczy (łącznie nazywa się te dane wsadem) tworzą dalszy ciąg tej zaziemskiej historii, w którą zostały wycelowane. Żadna z nich ani trochę nie zbliżyła się do ideału, czyli dokładnego opisu przyszłości danej cywilizacji. Na prośbę Tichego relacja z jego pobytu na Enteropii zostaje włączona do jednego z wsadów. W rezultacie otrzymuje on listy z Kurdlandii i Luzanii; z ich treści wynika, że zwiedzane przez podróżnika ciało niebieskie było falsyfikatem. Jednocześnie otrzymuje on zaproszenia na Encję (planetę Kurdlandczyków i Luzanów). Przed podróżą Tichy otrzymuje dostęp do archiwów encjańskich, z których czerpie wiedzę o obu (pochodzących od ptaków) rasach rozumnych Encji:

    * Kurdlandczycy- rasa, która swoje istnienie związała z kurdlami- olbrzymimi stworami (ok. 400 metrów długości), we wnętrzu których przebiega całe ich życie. Ten związek rozpoczął się w epoce strumów (od strumień meteorytów), czyli opadów meteorytów, kiedy to Człakowie (przodkowie Kurdlandczyków) chronili się w kurdlach, by uniknąć śmierci. W czasach późniejszych (za sprawą przywódcy Kurdlandczyków, zwanego Przewodniczącym) powiązano bytowanie w kurdlu ze starożytnymi mitami i przekonaniami, tworząc ideologię zwaną nacjomobilizmem.
    * Luzanie- w przeciwieństwie do Kurdlandczyków postawili oni na rozwój techniki, co spowodowało w ich XXII wieku chaos informacyjny (nie było już wiadomo, gdzie dana informacja się znajduje), który omal nie doprowadził całej nauki do ruiny. Rozwiązaniem stało się wynalezienie bystrów- elementów logicznych, wielkości dużych molekuł. Dzięki nim tradycyjnie pojmowana nauka uległa unicestwieniu, bo bystry były w stanie stworzyć to, czego sobie dana osoba zażyczyła. Ich zadaniem było także uchronienie Luzanów od nieszczęść życiowych (dlatego nazywano je wirusami dobra).

3. W drodze- opis lotu Tichego na Encję. W celu zapewnienia sobie rozrywki instaluje na pokładzie statku dysputer, czyli maszynę, symulującą żywe osoby (podróżnik wybrał Bertranda Russella, Karla Poppera, Paula Feyerabenda, swojego adwokata, Sputnika Finkelsteina, kilku specjalistów od luzanistyki [nauki o Luzanii] oraz Szekspira). Tichy chciał w ten sposób poznać opinię filozofów, pisarzy i zwykłych ludzi na temat świata Luzanów.

4. Wizja lokalna- bohater najpierw ląduje w Kurdlandii; przeżywa spotkanie z okazałym kurdlem oraz jednym z tubylców, który z uciekł z karkura (karnego kurdla, odpowiednika ziemskiego więzienia). Tichy dowiaduje się od niego wielu rzeczy o Kurdlandii, po czym ląduje w Luzanii. Tam zostaje najpierw porwany przez artystów-ekstremistów, ale prędko oswobodzony. Podróżuje po państwie Luzanów, poznaje działanie bystrów, historię kraju, jego doktryny filozoficzne, religię i zjawiska społeczne. Spotyka się z miejscowymi studentami, filozofem, który zyskał nieśmiertelność, a także z członkiem zakonu repenitentów, rozpamiętujących wielką wojnę Luzanii z nieistniejącą już Kliwią Czarną.

Appendix- zawiera krótki słowniczek terminów, używanych przez Tichego w opisach Kurdlandii i Luzanii.
Tu kończą się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu.

Problemy poruszane w książce:
    * stosunek między naturą i kulturą
    * narzucanie norm etycznych przez maszyny
    * stosunek cywilizacji pozaziemskich do człowieka i jego problemów
    * problem nieśmiertelności
    * problem likwidacji zła



Pokój na Ziemi
Autor     Stanisław Lem
Kraj wydania     Polska
Język     polski
Data pierwszego wydania     1987
Wydawca     Wydawnictwo Literackie
Typ utworu     Powieść fantastyczno-naukowa

Pokój na Ziemi – książka science-fiction Stanisława Lema z 1987 roku. Kontynuacja przygód Ijona Tichego znanego z cyklu Dzienniki gwiazdowe.


Fabuła

Nieodległa przyszłość. Wyścig zbrojeń staje się coraz bardziej uciążliwy dla wszystkich jego uczestników: coraz doskonalsze rodzaje broni stają się coraz droższe; jednocześnie coraz więcej osób odmawia brania udziału w wojnach. Skutkuje to podpisaniem nowej konwencji genewskiej: państwa-sygnatariusze zobowiązują się do przeniesienia całości zbrojeń na Księżyc. Każde państwo dysponuje własnym sektorem, w którym umieszcza systemy wojskowe własnej produkcji, zdolnego do samodzielnej ewolucji i rozmnażania się. Użycie broni ze swojego sektora lub sprawdzenie stanu uzbrojenia możliwe jest dopiero po powiadomieniu czuwającej nad całym przedsięwzięciem Lunar Agency, co uniemożliwia atak z zaskoczenia. Światowy pokój staje się faktem.

Niedługo potem na Ziemi pojawiają się wątpliwości co do zasadności takiego rozwiązania. Pojawiają się plotki (rozsiewane głównie przez zubożałych producentów broni) o rzekomym buncie systemów księżycowych, który miałby skończyć się inwazją. Lunar Agency decyduje się przeprowadzić rekonesans, który kończy się jednak fiaskiem: wysłane na zwiad maszyny nie wracają. Pozostaje tylko jedno rozwiązanie: wysłanie na Księżyc człowieka. Wybór LA pada na Ijona Tichego.

Tichy poznaje szczegóły księżycowych zbrojeń, rezultaty misji maszyn zwiadowczych oraz nową technologię zdalniczą, która pozwoli mu na rekonesans. Za jego plecami toczy się gra wywiadów, kontrwywiadów, rządów i osób prywatnych, o której stopniowo dowiaduje się coraz więcej.

Tichy odkrywa, że na Księżycu doszło do potężnych zniszczeń, a także powstania pyłu o nieznanym mu przeznaczeniu. Nie dowiedziawszy się niczego pewnego, wraca na Ziemię, ale tuż przed powrotem zostaje trafiony promieniem lasera, co powoduje kalozotomię (przecięcie spoidła wielkiego) i w konsekwencji rozdwojenie osobowości na Ijona (narratora powieści, korzystającego z lewej półkuli mózgu) i Iję (korzystającą z prawej półkuli i odpowiadających jej kończyn). W związku z tym Tichy nie może sporządzić kompletnego raportu ze swojej misji, ponieważ część wspomnień jest przechowywana w prawej półkuli, z którą Ijon nie jest w stanie się porozumieć.

Z pomocą swojego przyjaciela, profesora Tarantogi, Tichy zamieszkuje w sanatorium dla milionerów, gdzie, otoczony stałą opieką, snuje wspomnienia i usiłuje (najpierw z pomocą języka głuchoniemych, potem – alfabetu Morse'a) porozumieć się z Iją. Ostatecznie udaje mu się to.

Wkrótce potem Tichego zaczynają odwiedzać przedstawiciele różnych stronnictw księżycowych (będących bądź to za utrzymaniem status quo, bądź za wyjawieniem prawdy), namawiając go do wyboru dalszej drogi postępowania. Dowiaduje się także, że pył, na który natrafił na Księżycu, jest ubocznym rezultatem nekroewolucji (ewolucji maszyn wojennych, obecnych na satelicie Ziemi). Przejął rolę ziemskich bakterii i zaczął zwalczać wszelkie rodzaje broni. Tichy nieświadomie zabrał ze sobą cząsteczki pyłu (które zaczęto określać jako selenocyty) na Ziemię.

Kilka dni później Tichy poznaje skutki działania selenocytów:
„ Właściwie stan jest bez precedensu. Coś jak po takiej cichutkiej wojnie atomowej, w której na rozkurz poszła cała infrastruktura. Baza przemysłowa, łączność, bankowość, automatyzacja. Ocalały tylko mechanizmy proste, ale żadnego człowieka ani żadnej muchy nie ukrzywdziło. Chociaż i tak nie jest. Musiało być mnóstwo wypadków, tylko przez brak łączności nikt na razie nic o tym porządnie nie wie. Przecież i gazet od dawna nie drukuje się podług Gutenberga. Redakcje też szlag trafił. Nawet nie wszystkie urządzenia w autach działają ”

Wirusy (nazwane szyderczo Virus Lunaris Pacemfaciens) spowodowały zniszczenie wszystkich programów komputerowych.
Tu kończą się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu.


Ekranizacje:
W 1988 na podstawie powieści powstał holenderski film w reżyserii Pieta Hoenderosa pod tytułem Victim of the Brain.


Varia:
    * W powieści Ijon Tichy zapoznaje się z książką Weapon Systems of the Twenty First Century or The Upside-down Evolution, której recenzja jest zawarta w innej książce Lema - Biblioteka XXI wieku.