Fantastyka pisarze: John Ronald Reuel Tolkien - o autorze

John Ronald Reuel Tolkien znany jako J.R.R. Tolkien (ur. 3 stycznia 1892 w Bloemfontein w Oranii, obecnie na terytorium RPA, zm. 2 września 1973 w Bournemouth w Anglii) – angielski pisarz i filolog. Jako autor powieści Władca Pierścieni, której akcja rozgrywa się w mitycznym świecie Śródziemia, stał się jednym z prekursorów współczesnej literatury fantasy.

Jest autorem wielu opowieści rozgrywających się w mitycznym świecie. Na przykład – baśni Hobbit, eposu Władca Pierścieni i mitologii Silmarillion oraz kilku krótkich form, opowiadań baśniowych niezwiązanych lub luźno związanych z wielką mitologią tzw. Legendarium Śródziemia (zawartej w 12-tomowej History of the Middle-earth, opracowanej i wydanej przez Christophera Tolkiena, jego syna).

Opublikował ponad 100 prac z dziedziny filologii i literatury dawnej, współpracował przy powstaniu największego słownika języka angielskiego, wydawanego zaraz po I wojnie, Oxford English Dictionary. Znał (w różnym stopniu) ponad 30 języków, głównie wymarłych, germańskich i celtyckich. (m.in. niemiecki, łacinę, starożytną grekę, gocki, staroislandzki, nordycki, staroirlandzki, walijski, anglosaski, hebrajski, hiszpański, francuski, rosyjski, fiński, język niderlandzki, włoski, międzynarodowy język esperanto, uczył się także polskiego, lecz uważał go za trudny język i nie potrafił się nim dobrze posługiwać).

 J.R.R. Tolkien urodził się w angielskiej rodzinie w 1892 jako syn bankiera Arthura Tolkiena i jego żony Mabel Suffield. Przyszedł na świat w Bloemfontein w Wolnym Państwie Oranii (obecnie w RPA), gdzie jego ojciec był urzędnikiem w filii Banku Lloyda. Rodzina Tolkienów miała niemieckie korzenie (nazwisko Tolkien pochodzi od niemieckiego słowa tollkühn, czyli śmiały), jednak od wielu pokoleń mieszkała w Anglii. Większość przodków Tolkiena trudniła się rzemiosłem.

Dzieciństwo

Wczesne dzieciństwo Tolkiena przebiegało bez większych zawirowań, jeśli nie liczyć ukąszenia przez ptasznika, co może uchodzić za przyczynę ciągłego pojawiania się olbrzymich, jadowitych pająków w jego dziełach.

W 1895 roku Tolkien przyjechał z matką, która niezbyt dobrze znosiła afrykański klimat, i młodszym bratem Hilarym (ur. 1894) do Birmingham w Anglii. Tam jego matka otrzymała rok później wiadomość o śmierci męża, zmarłego z powodu ciężkiego wewnętrznego krwotoku. Rodzina wyprowadziła się wtedy do Sarehole Mill na przedmieściach Birmingham, w okolicę wówczas jeszcze nietkniętą przez przemysł. Kolejne cztery lata dzieciństwa Tolkien spędził właśnie w tej wiejskiej idylli, która stała się później inspiracją dla Shire, części jego mitycznego świata. Tutaj usłyszał też po raz pierwszy słowo gamgee, w miejscowym dialekcie oznaczające bawełnę, i wykorzystał je potem jako nazwisko jednego z hobbitów w swoim głównym dziele Władca pierścieni.

Jako że wykazywał zainteresowanie językami, matka uczyła go podstaw łaciny, języka francuskiego i niemieckiego. Zapoznała go także z opowiadaniem Lewisa Carolla Alicja w Krainie Czarów, z legendą o Królu Arturze oraz z bajkami Andrew Langa, w których to po raz pierwszy usłyszał o nordyckich sagach o Balmungu.

Między 1900 a 1902 rokiem wielokrotnie przeprowadzał się po Birmingham, najpierw do dzielnicy Moseley, potem do King's Heath, gdzie poprzez dziwne napisy na węglarkach przejeżdżających za jego domem po raz pierwszy natknął się na język walijski, który dostarczał mu intensywnych wrażeń estetycznych. Potem ostatecznie przeprowadził się do Edgbaston. Ponieważ wszystkie te miejsca charakteryzowały się miejską atmosferą, naznaczone wiejskim życiem dzieciństwo Tolkiena należało już wówczas do przeszłości. Był to też okres, w którym Tolkiem często zmieniał szkoły: najpierw został przyjęty do King Edward's School, w 1902 roku przeniósł się do St. Philips Grammar School, aby w rok później wrócić do King Edward's z przyznanym stypendium. Tam dzięki mocno zaangażowanemu nauczycielowi oprócz klasycznej łaciny i greki poznał także podstawy języka średnioangielskiego.

14 listopada 1904 roku matka dwunastoletniego Tolkiena zmarła po sześciodniowej śpiączce cukrzycowej. Wzmocniło to przywiązanie późniejszego pisarza do Kościoła i wiary katolickiej, a także pogłębiło jego pesymistyczną postawę życiową. Postrzegał otaczający go świat według słów Biblii (1 list św. Jana 5,19: "Wiemy, że jesteśmy z Boga, cały zaś świat leży w mocy Złego") jako leżący w rękach złych ludzi. W jego mniemaniu tylko w zwycięstwie dobra zło mogło być choć chwilowo odepchnięte. Szczęście człowiek mógł według niego osiągnąć tylko przez wiarę w Jezusa Chrystusa i życie wieczne.

Młodość

Dzięki dyrektorowi swojej szkoły Tolkien zgłębiał tajniki nie tylko filologii i nauki o prawidłowościach języka, lecz także za sprawą innego nauczyciela zaznajomił się nieco z językiem staroangielskim. W tym czasie Tolkien po raz pierwszy przeczytał najwybitniejsze dzieła literatury staroangielskiej, w tym pieśń Beowulf, która go zachwyciła. Zapoznawał się także ze średnioangielskimi tekstami: Pan Gawen i Zielony Rycerz oraz Perła. O każdym spośród tych trzech utworów miał później napisać znaczną pracę akademicką. W końcu zainteresował się językiem staronordyjskim, aby móc przeczytać w oryginale sagę o Zygfrydzie – opowieść, którą fascynował się w dzieciństwie.

Zachęcony nowo nabytą wiedzą filologiczną Tolkien zajął się wkrótce tworzeniem własnych języków w oparciu o dopiero co poznane lingwistyczne zasady. Pierwsze próby bazowały na języku hiszpańskim, później zainteresowany przez kolegę językiem gockim starał się samodzielnie uzupełnić luki w wiedzy o tym wymarłym języku, a także stworzyć na jego podstawie hipotetyczną pramowę.

Okres pomiędzy ukończeniem szkoły a początkiem studiów w Oksfordzie Tolkien spędził ze swoim bratem i przyjaciółmi na wędrówkach po Szwajcarii. Pocztówka zatytułowana Duch gór (Der Berggeist) przedstawiająca siedzącego na skale pod sosną starca (obraz niemieckiego malarza dzieł mistycznych Josefa Madlenera z Memmingen) stała się – według późniejszych wypowiedzi pisarza – inspiracją do stworzenia postaci Gandalfa – czarodzieja zamieszkującego w Śródziemiu.

Studia

W październiku 1911 roku Tolkien podjął studia na Exeter College w Oksfordzie, początkowo w zakresie języków klasycznych - łaciny i greki - oraz ich literatury, ale wkrótce się tym znudził. Jego zainteresowanie budziło jedynie językoznawstwo porównawcze. Pod okiem profesora tego przedmiotu Tolkien zyskał możliwość zajmowania się językiem walijskim, czemu z zachwytem się poświęcił.

Ścieżka akademicka Tolkiena była bardzo wyboista, ponieważ jego zainteresowania językoznawcze przyczyniały się do zaniedbywania właściwej nauki, co ku jego ubolewaniu odbiło się na niższej („second”) ocenie z egzaminu okresowego po dwóch latach studiów. Za namową swojego kolegium, gdzie zauważono jego zainteresowanie językami germańskimi, zmienił dotychczasowy fakultet na studia w Instytucie Języka i Literatury Angielskiej. W ramach wymagającego staroangielskiego kanonu literackiego przeczytał tam zbiór literatury religijnej pt. Crist anglosaksońskiego pisarza Cynewulfa (wczesny wiek VIII).

Ostatnie lata życia

Swoje dalsze życie Tolkien spędził pracując nad Silmarillionem, którego jednak do końca życia nie ukończył i dopiero po jego śmierci został wydany przez jego syna Christophera Tolkiena.

Na kilka lat przeprowadził się wraz z żoną Edith do angielskiego kurortu Bournemouth. Edith zmarła tam w 1971 roku. Po tym zdarzeniu Tolkien wrócił do Oxfordu. Dwa lata później zmarł on sam w wieku 81 lat po krótkiej chorobie w prywatnym szpitalu w Bournemouth, gdzie przebywał na krótkim urlopie. Grób małżonków znajduje się w katolickiej części cmentarza Wolvercote Cemetery w Oxfordzie. Na płycie grobowej znajdują się ich nazwiska, a także imiona – Beren i Lúthien – znak wiecznie trwającej miłości. Jeszcze przed śmiercią swoich rodziców Christopher Tolkien opracował ich teksty, publikował je od 1977 roku, między innymi Silmarillion oraz w latach 1983-1996 także Historię Śródziemia.

W jednym z wywiadów na krótko przed swoją śmiercią Tolkien potwierdził jeszcze raz swój silny związek z Kościołem: "Jestem wierzącym rzymskokatolickim chrześcijaninem". Jeden z jego synów został katolickim księdzem, a sam J.R.R. przetłumaczył starotestamentową Księgę Jonasza.

Nagrody

Za dorobek naukowy i literacki otrzymał wiele nagród i honorowych doktoratów w Holandii, Irlandii, Anglii, Francji i Stanach Zjednoczonych oraz najwyższe wyróżnienie państwowe - Order Imperium Brytyjskiego, odznaczenie przyznawane najwybitniejszym brytyjskim twórcom i najsłynniejszym osobistościom, którego idea i nazwa jednak wcale nie były mu bliskie. Potępiał imperializm i mocarstwowe ambicje, osobiście zaś czuł się bardziej Anglikiem niż obywatelem brytyjskim. W czasie przyznawania tej nagrody poskarżył się na słowa "brytyjskie" i "imperium", i do końca życia nie używał związanego z tym orderem tytułu szlacheckiego.

(wiki)