Małżeństwo

 Homer, Odyseja

Mimo wieloletniej rozłąki małżeństwo Penelopy i Odyseusza okazało się trwałe.

•    Legenda o św. Aleksym

Aleksy zostawia żonę w noc poślubną, bo złożył śluby czystości.

•    Bedier J., Dzieje Tristana i Izoldy

Izolda nie kochała swego męża, króla Marka. Uczuciem darzyła Tristana.

•    Szekspir W., Makbet

W małżeństwie Makbeta i Lady dominuje ona. Świetnie się rozumieją i są szczęśliwi do momentu zbrodni.

•    Szekspir W., Hamlet

Niedługo po śmierci swojego męża Gertruda wychodzi za jego brata. Hamlet uważa to małżeństwo za hańbę.

•    Szekspir W., Romeo i Julia

Małżeństwo tytułowych bohaterów zawarte zostało potajemnie.

•    Molier, Świętoszek

Elmira jest drugą żoną Tartuffe’a. Jest mądrą i wierną żoną.

•    Krasicki I., Żona modna

Niedobrane małżeństwo szlachcica Piotra i damy hołdującej francuskiej modzie.

•    Mickiewicz A., Konrad Wallenrod

Walter Alf i Aldona to kochające się małżeństwo, jednak on poświęca się ojczyźnie, ona zostaje pustelnicą.

•    Orzeszkowa E., Nad Niemnem

Benedykt i Emilia nie dopasowali się. On jest człowiekiem czynu, ona – marzycielką zatopioną w romantycznych lekturach, hipochondryczką.
Maria i Bolesław Kirłowie – ona dba o gospodarstwo, on marnotrawi czas przesiadując u sąsiadów.

•    Sienkiewicz H., Szkice węglem

Małżeństwo ubogich Rzepów jest szczęśliwe. Psuje to intryga Zołzikiewicza.

•    Wyspiański S., Wesele

Małżeństwo Gospodarza i Gospodyni jest szczęśliwe, mimo różnicy pochodzenia.

•    Zapolska G., Moralność pani Dulskiej

W związku Anieli i Felicjana dominuje małżonka, która rozstawia wszystkich po kątach.

•    Dostojewski F., Łagodna

Małżeństwo dwojga bohaterów nie jest szczęśliwe. On – właściciel lombardu niemalże kupił dziewczynę. To człowiek surowy i niepotrafiący okazać uczuć żonie.

•    Flaubert G., Pani Bovary

Karol ożenił się z Emmą z miłości, nie dostrzega jej romansów i rozrzutności. Wybacza jej nawet niewierność, o której dowiedział się po jej śmierci.

•    Ibsen H., Dom lalki

Obraz pozornie szczęśliwej rodziny. Torwald traktuje swą żonę jak dziecko, ozdobę. Ona natomiast skrywa przed nim tajemnicę.

•    Prus B., Kamizelka

Kochające się małżeństwo. Nie chcąc martwić współmałżonka, oboje przesuwają pasek kamizelki.

•    Prus B., Lalka

Małżeństwo Stanisława z wdową po Minclu nie wiązało się z wielkimi uczuciami, ale szanowali się nawzajem.

•    Orzeszkowa E., Cham

Pochodząca ze wsi Franka zmienia się drastycznie, gdy zostaje pokojówką w mieście. Jej mąż Paweł toczy walkę o jej moralne „uzdrowienie”.

•    Reymont W. S., Chłopi

Dzieląca Macieja Borynę i Jagnę różnica wieku jest bardzo duża. Jagna zdradza męża. Związek kończy jego śmierć.

•    Żeromski S., Zmierzch

Walek Gibała potrafi żonę pobić i wlec za włosy po ziemi.

•    Żeromski S., Przedwiośnie

Małżeństwo Seweryna i Jadwigi było udane, mimo że ona kochała w młodości Gajowca. Szczęście małżeńskie przerwała I wojna światowa.

•    Czechow A. Trzy siostry

Aleksander Wierszynin jest rozczarowany swoją żoną, która nie dorównuje mu intelektualnie i to go męczy. Czuje do niej litość, nie potrafi się z nią rozstać.

•    Nałkowska Z., Granica

Walerian kocha i szanuje żonę, ale to nie przeszkadza mu ją zdradzać. i przerzucać na nią obowiązki. Żancia nie czuje się przez męża poniżana i wykorzystywana.
Małżeństwo Zenona i Elżbiety nie było szczęśliwe, gdyż w ich życiu obecna była Justyna.

•    Gombrowicz W., Ferdydurke

Młodziakowie są nowocześni. ona dominuje. Ich nowoczesność to poza, maska.

•    Choromański M., Zazdrość i medycyna

Widmar jest chorobliwie zazdrosny o Rebekę.

•    Caldwell E., Ziemia tragiczna

Spence to nierób i obibok, jego żona Maud rzadko wychodzi z łóżka, jest uzależniona od „eliksiru”.

•    Mann T., Mefisto

Hendrik Häfgen to niemiecki aktor, faszysta. Ona jest antyfaszystką. Gdy spotykają się po latach, nie mają o czym rozmawiać.

•    Mrożek S., Tango

Stomil i Elżbieta to małżeństwo w średnim wieku. Ona zdradza męża Edkiem, on nic z tym nie może zrobić, bo oboje są na bakier z konwenansami.

•    Tokarczuk O., E. E.

Fryderyk uważa, że żeniąc się stał się wybawcą Emmy. Bywa opryskliwy, ale znosi jej dziwne zachowanie.

Motyw małżeństwa w innych dziedzinach sztuki

•    malarstwo
- Eyck, J. van, Małżeństwo Arnolfini
- Massys Q., Bankier z żonż
- Hals F., Portret młodej pary
- Hogarth W. Modne małżeństwo
- Gainsborough T. Portret małżeństwa Andrews

•    rzeźba
- Sarkofagi małżeństwa Caere
- Canova, Kupid I Psyche
- Pomnik księcia Bogusława X i jego żony królewny Anny Jagiellonki w Szczecinie

•    muzyka
- Leszcze, Dziewczyny są jak grzyby
- Szafran J., Łagodna
- Atrakcyjny Kazimierz, Jako mąż i nie mąż
- Sinatra F., Love and marriage
- B. J. Thomas, Billy and Sue
- Prońko K., Jesteś lekiem na całe zło

•    film
- Honor Prizzich, reż. J. Huston
- Mąż swojej żony, reż. J. Goldberg
- Wojna państwa Rose, reż. D. DeVito
- Peggy Sue wyszłą za mąż, reż F. F. Coppola
- Żona pastora, reż. P. Marshall
- Małżeństwo Tui, reż. Q. Wang
- Papierowe małżeństwo, reż. K. Lang

Cytaty

Małżeństwo jest zgodne, kiedy żona panuje nad mężem, a mąż nad sobą.
                            Z. Dolatowski

Małżeństwo to zalegalizowana samotność we dwoje.
J. Genet

Małżeństwo, jak kalectwo, należy znosić cierpliwie.
                            K. Bunsch

Małżeństwo to diament szlifowany całe życie
                            A. Regulski

Ten, kto żeni się dla pieniędzy, ma przynajmniej rozsądny powód
                            G. Laub

Armia, małżeństwo, kościół, bank: oto czterech jeźdźców apokalipsy.
                            C. K. Zafón

Miłość jest ślepa, ale małżeństwo przywraca jej wzrok.
                            G. Ch. Lichtenberg