Samobójstwo jako śmierć gwałtowna - analiza statystyczna zjawiska - część 1

W przypadku śmierci gwałtownej utracone zostaje dobro społecznie najwyższe - życie ludzkie. To tragiczne zdarzenie wymaga wszechstronnego wyjaśnienia we wszystkich możliwych przypadkach, a nie tylko w tych, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że jest skutkiem przestępstwa (B. Hołyst 1982, s. 646).

Mówiąc o zjawisku śmierci, medycyna sądowa wyróżnia następujące jej rodzaje:

1) śmierć naturalna (czyli śmierć fizjologiczna) - jest związana z naturalnym zużyciem sił zapasowych ustroju człowieka. Występuje stosunkowo rzadko, jako tzw. uwiąd starczy, bez ewidentnej choroby któregoś układu lub narządu;

2) śmierć z przyczyn chorobowych (samoistnych) - jest skutkiem różnorodnych procesów chorobowych: zapalnych, zwyrodnieniowych, rozrostowych (nowotworowych) itp. Ten rodzaj śmierci jest głównym przedmiotem zainteresowania medycyny i lekarzy; większość zgonów z przyczyn chorobowych następuje po długotrwale przebiegających chorobach;

3) śmierć gwałtowna - następstwo działania różnorakich czynników zewnętrznych, które doprowadziły do zaburzeń funkcji ważnych dla życia narządów; nie ma znaczenia, jaki czynnik sprawczy (uraz mechaniczny, uduszenie gwałtowne, zatrucie itp.) powoduje zgon.

Podstawowym przedmiotem zainteresowania medycyny, a zwłaszcza tanatologii[1] sądowo-lekarskiej, jest śmierć gwałtowna. W każdym przypadku rozpoznanie zgonu gwałtownego należy kwalifikować jako nieszczęśliwy wypadek, samobójstwo lub zabójstwo (A. Jakliński, Z. Marek 1996, s. 101-102). Koncentrując się na zagadnieniach samobójstwa, warto omówić problematykę śmierci gwałtownej, ponieważ niewątpliwie towarzyszy samounicestwieniu. Jednak warto w tym momencie zwrócić uwagę, że pojęcie śmierci gwałtownej jest równocześnie kojarzone z zabójstwem. Używane w medycynie sądowej określenie „uduszenie gwałtowne" odnosi się do wszystkich przypadków śmierci gwałtownej spowodowanej niedostaniem się tlenu atmosferycznego do płuc. Najczęściej jest wynikiem bezpośredniego działania czynnika mechanicznego, chociaż nie tylko. Zgony spowodowane nagłym brakiem dostatecznej ilości tlenu w otoczeniu człowieka zalicza się ze względów praktycznych także do tej grupy. W zależności od tego, jaki konkretny czynnik wywołuje brak dostępu tlenu do pęcherzyków płucnych, a także jakie okoliczności temu towarzyszą, rozróżnia się następujące rodzaje uduszenia gwałtownego:

1)   zagardlenie, którego istotą jest mechaniczny ucisk narządów szyi. Biorąc pod uwagę mechanizm powodujący ucisk na szyję, wyróżnia się następujące typy zagardlenia:

• -   powieszenie - ucisk na szyję wywiera pętla, siła ją zaciskająca to masa zwisającego ciała;
• -   zadzierzgnięcie - ucisk na szyję wywiera pętla, siła ją zaciskająca to siła ręki;
• -   zadławienie - ręka ludzka bezpośrednio uciska szyję, rzadziej jest to realizowane inną częścią ciała (np. nogą, kolanem);

2)   zamknięcie otworów nosowych i jamy ustnej lub zatkanie dróg oddechowych przez ciało obce;

3)   uniemożliwienie wykonywania ruchów oddechowych niezbędnych do wymiany gazowej w płucach. Przyczyną takiego stanu może być zarówno porażenie mięśni oddechowych (np. w wyniku zatrucia kurarą) lub ich toniczny skurcz (np. w przypadku zatrucia strychniną)[2], jak i zewnętrzny ucisk mechaniczny na klatkę piersiową powodujący jej unieruchomienie. Zazwyczaj dochodzi do tego w przypadku zasypania człowieka (np. gruzem, ziemią, lawiną śniegową lub piaskową) albo przygniecenia przedmiotami o znacznej masie (np. częścią pojazdu);

4)   brak tlenu w otoczeniu lub odcięcie dopływu tlenu z powietrza, brak tlenu w atmosferze (np. na dużych wysokościach), uduszenie człowieka w zamkniętej, ciasnej przestrzeni, przysypanie sypką masą, zgon w pomieszczeniach, w których tlen został zastąpiony innym gazem, z reguły cięższym od tlenu (np. dwutlenkiem węgla);

5)   utonięcie, polegające na zatkaniu dróg oddechowych płynem, z reguły wodą (S. Raszeja, W. Nasiłowski, J. Markiewicz 1993, s. 124).

Jak pokazują dane statystyczne (tab. 1), w Polsce co roku ponad pięć tysięcy osób usiłuje odebrać sobie życie, z czego ponad cztery tysiące targnięć na życie kończy się zgonem (skuteczność ok. 75%).

Tab. 1.
Liczba zamachów samobójczych w Polsce zakończonych zgonem
w okresie 5 lat

Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Najwięcej zamachów na swoje życie dokonują ludzie dorośli w wieku 45-59 lat - ok. 600 zamachów samobójczych rocznie. Następnym niebezpiecznym okresem jest wiek 20-44 lata - ponad 450 targnięć na życie rocznie. Niepokojąca jest także statystyka prób podejmowanych samobójstw wśród młodzieży między 15 a 19 rokiem życia - ponad 300 prób samobójczych rocznie (tab. 2). Liczba zamachów samobójczych wśród dzieci do 9 roku życia jest niewielka, podobnie jak w innych krajach (K. Derevic i in. 2006, s. 427); są to wypadki incydentalne, ale niestety, i one się zdarzają.

Tab. 2. Wiek osób podejmujących próby samobójcze

Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Najczęściej stosowanym sposobem samounicestwienia czy próby samobójczej jest powieszenie się - ponad 70% osób usiłujących popełnić samobójstwo wybiera ten sposób. Najwięcej osób usiłowało pozbawić się życia przez powieszenie w 2009 roku. W 2010 zanotowano spadek wyboru tego sposobu pozbawienia się życia w porównaniu z 2009 rokiem, lecz wzrost w porównaniu z latami 2006-2008 (tab. 3).

Tab. 3. Najczęściej stosowane sposoby popełnienia samobójstwa

Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Tab. 4. Miejsce popełnienia zamachu samobójczego w latach 2006-2010

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

W analizowanym okresie zamachy samobójcze najczęściej popełniane były w mieszkaniach, pomieszczeniach zabudowań gospodarczych oraz w piwnicach i na strychach.

Tab. 5.
Główne przyczyny zamachów samobójczych w latach 2006-2010
(źródłem zamachu może być więcej niż jedna przyczyna)

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Z analizy danych zawartych w tab. 5 wynika, że do głównych przyczyn targnięcia się na życie należą: choroba psychiczna, nieporozumienia rodzinne, choroba przewlekła, zawód miłosny i warunki ekonomiczne. Zatrważająco wzrasta liczba osób decydujących się odebrać sobie życie z przyczyn ekonomicznych oraz z powodu nagłej utraty źródeł utrzymania.

Tab. 6.  Główne przyczyny zamachów samobójczych według płci w latach 2006-2010

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Dane przedstawione w tabeli 6 informują, że niezależnie od przyczyn (z wyjątkiem niepożądanej ciąży) zdecydowanie więcej mężczyzn niż kobiet podejmuje zamachy samobójcze. W porównaniu z latami ubiegłymi istotnie wzrasta liczba kobiet targających się na własne życie z powodu pogarszających się warunków ekonomicznych oraz nagłej utraty źródeł utrzymania.

Tab. 7.  Stan cywilny osób dokonujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

 Źródło: www.statystyka.policja.pl

Analiza stanu cywilnego osób dokonujących zamachy samobójcze pokazuje, iż w analizowanym okresie statystycznie najwięcej prób samobójczych podejmowały osoby będące w związku małżeńskim, a następnie kawalerowie i panny oraz rozwiedzieni. Najmniej prób samobójczych zanotowano wśród osób będących w separacji i konkubinacie.

Tab. 8.  Wykształcenie osób podejmujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Analiza pokazuje, że zamachy samobójcze są odwrotnie skorelowane z poziomem wykształcenia podejmujących je osób. W analizowanym okresie najwięcej osób, które targnęły się na życie, miało wykształcenie zasadnicze zawodowe oraz podstawowe, a najmniej osoby o wykształceniu wyższym, średnim i niepełnym podstawowym.

Tab. 9. Stan świadomości osób podejmujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

Źródło: www.statystyka.policja.pl.

Analiza danych pokazuje, że najwięcej prób samobójczych podjęły osoby będące pod wpływem alkoholu. Liczba ich znacznie wzrasta, począwszy od 2009 roku, w porównaniu z latami ubiegłymi. O ponad połowę mniej targnięć na życie popełniły osoby w stanie trzeźwości; najmniej osób podejmowało próby samobójcze, będąc pod wpływem substancji psychotropowych i innych środków.

Tab. 10.
Źródło utrzymania osób podejmujących zamachy samobójcze w latach 2006-2010

 Źródło: www.statystyka.policja.pl.

W analizowanym okresie potencjalny samobójca to głównie osoba, której źródłem utrzymania były dochody z pracy oraz emerytura lub renta. Statystycznie mniej osób popełniających zamachy samobójcze to osoby będące na utrzymaniu innej osoby oraz bezrobotne. Najrzadziej odbierały sobie życie osoby pozostające na zasiłku dla bezrobotnych.

Śmierć samobójcza perspektywa kryminalistyczna i pedagogiczna
Leszek Bednarski i Arkadiusz Urbanek

ISBN: 978-83-7587-973-5
Wydanie I, Kraków 2012, Format B5, Objętość 252 stron, Oprawa miękka, klejona
wydawnictwo: Impuls

Zakup książkę: Śmierć samobójcza perspektywa kryminalistyczna i pedagogiczna